Μνημόσυνο για τους 15 απαγχονισθέντες από τα Γερμανικά στρατεύματα κατοχής το 1943

Τρίτη 13 Αυγούστου, 2024

Πραγματοποιήθηκε την Κυριακή 6 Αυγούστου μνημόσυνο στην Κλαδοράχη, στο σημείο που απαγχονίστηκαν οι 15 Έλληνες πατριώτες από τα Γερμανικά στρατεύματα κατοχής, στις 9 Αυγούστου του 1943.

Το μνημόσυνο τελέστηκε από τον Φ.Σ.Φ “Αριστοτέλης” υπέρ αναπαύσεως των ψυχών αυτών.

Μεταξύ των απαγχονισθέντων ήταν και ο τότε μαέστρος του συλλόγου Θεόδωρος Θωμαΐδης.

Η τελετή ξεκίνησε με επιμνημόσυνη δέηση και ακολούθησε κατάθεση στεφάνων και η ανάκρουση του Εθνικού Ύμνου από την Φιλαρμονική του Δήμου Φλώρινας.

Για το ιστορικό της ημέρας μίλησε ο κ. Βασίλης ΄Αμπας, Επίκουρος καθηγητής στο Τμήμα Γεωπονίας του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας και πρώην Αντιπρόεδρος του «Αριστοτέλη».

Τόνισε πως «ΔΕΝ έχουμε δικαίωμα στην λήθη. Το οφείλουμε στα αθώα θύματα των γεγονότων, αλλά και απέναντι στην ιστορία και στο μέλλον μας. Τελούμε σταθερά την ετήσια επιμνημόσυνη δέηση, για να ζούμε την ιστορία αυτού του τόπου». Υπογράμμισε δε ότι «σήμερα υπάρχει μεγαλύτερη ανάγκη για να «κατακτήσουμε» τις νέες γενιές με τον οικουμενικό Ελληνισμό, όπως μας τον παρέδωσαν τα αθώα θύματα που σήμερα μνημονεύουμε».

Η ομιλία:

Σεβαστές αρχές

Ευλαβείς προσκυνητές

81 χρόνια συμπληρώνονται φέτος από τα δραματικά γεγονότα που συνέβησαν στην περιοχή μας, που έζησε η Ελλάδα και η υφήλιος και στιγμάτισαν τον δικό μας σύλλογο. Γεγονότα που τιμούμε σήμερα, γιατί ΔΕΝ έχουμε δικαίωμα στην λήθη. Το οφείλουμε στα αθώα θύματα των γεγονότων, αλλά και απέναντι στην ιστορία και στο μέλλον μας. Τελούμε σταθερά την ετήσια επιμνημόσυνη δέηση, για να ζούμε την ιστορία αυτού του τόπου.

Τέτοιες μέρες του 1943, η Φλώρινα αντίκρισε ένα απάνθρωπο και ανατριχιαστικό θέαμα, που όμοιό του δεν είχε ξαναπαρουσιαστεί σε ολόκληρη τη χώρα και βίωσε μια πρωτόγνωρη, πρωτόγονη βαρβαρότητα: την έσχατη απαξίωση της ανθρώπινης ύπαρξης με τον απαγχονισμό, σε κοινό ικρίωμα και κοινή θέα, 15 Ελλήνων πολιτών από τα γερμανικά (και όχι μόνο) στρατεύματα κατοχής. Ένα θέαμα που τα θηρία που το υλοποίησαν φρόντισαν να αποθανατίσουν, ως ένδειξη περηφάνιας. Η φωτογραφία των 15 εκτελεσθέντων, που βρίσκεται εδώ, δεν είναι η μοναδική, οι εκτελεστές φρόντισαν να επιδείξουν τα κατορθώματά τους, φωτογράφιζαν τα πρόσωπα των νεκρών ως τρόπαια να βεβαιώσουν ότι έκαναν καλά τη δουλειά τους, χωρίς κανένα σεβασμό στους νεκρούς. Μια επίδειξη δύναμης των όπλων απέναντι σε ανύποπτα και αθώα θύματα με σκοπό να καταστείλουν την αντίσταση του λαού μας, επιβαρύνοντας τον ήδη βαρύ φόρο αίματος που πλήρωνε η χώρα μας και ιδίως η περιοχή μας, κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και την γερμανοϊταλική και βουλγαρική κατοχή. Μια άνανδρη πράξη, που όμοιά της μόνο στα μαύρα χρόνια του μεσαίωνα μπορούμε να συναντήσουμε……. αιωρούμενοι σωροί ανθρώπων επί τρεις μέρες….

Σύμφωνα με το ιστορικό του ομαδικού απαγχονισμού :

Κυριακή 8 Αυγούστου 1943. Ένα γερμανικό αυτοκίνητο του Λόχου Σφαγής Ζώων Φλώρινας, με 3 γερμανούς στρατιώτες -ο ένας εκ των οποίων ήταν σφάχτης- και με τον εφοριακό υπάλληλο Μίμη Παπαδόπουλο, επελέγη ως στόχος, νεαρής αντιστασιακής ομάδας από το χωριό Κάτω Κλειναί.

Κατά την ενέδρα της επιχείρησης εδώ στην Κλαδοράχη, σκοτώνεται ένας γερμανός στρατιώτης (ο σφαγέας) και τραυματίζονται ελαφρά οι άλλοι δύο, οι οποίοι με τον υπάλληλο Παπαδόπουλο αιχμαλωτίζονται και μεταφέρονται στα βουνά της Κλαδοράχης και από εκεί, κατά δυο εκδοχές, στο χωριό Ακρίτας, ή στη βάση ανταρτών στο Βίτσι.

Ο Παναγιώτης Παππάς, πρόεδρος της κοινότητας Κλαδοράχης, ενημερώνει τον τότε Νομάρχη Φλωρίνης Κωνσταντίνο Μπόνη, φοβούμενος ότι τα αντίποινα των Γερμανών θα δέχονταν οι κάτοικοι της Κοινότητάς του.

Ο Νομάρχης ενημερώνει άμεσα το Φρουραρχείο Φλώρινας για το περιστατικό, αυτό με τη σειρά του την ανώτερη Γερμανική Διοίκηση Θεσσαλονίκης, η οποία διατάζει τη λήψη αντιποίνων προς «σωφρονισμό» των κατοίκων.

ΕΔΩ επιτρέψτε μου να αναγνώσω όμως όπως τα έζησε ο τότε Νομάρχης Κωνσταντίνος Εμμανουήλ Μπόνης, σε ένα σύγγραμά του που βρέθηκε, παραδόθηκε και διατηρείται στο ιστορικό αρχείο του Φ.Σ.Φ.Α.:

[Με το γεγονός αυτό εδίδετο πρώτης τάξεως ευκαιρία εις την βουλγαρικήν προπαγάνδαν να κτυπήση βαρειά τον ελληνικόν πληθυσμόν. Εισηγήθησαν εις τον Γερμανόν φρούραρχον όπως μεταξύ των συλληφθησομένων συμπεριληφθώσιν οι κάτωθι:

Από Κλαδοράχη: Παναγιώτης Παππάς, πρόεδρος και πρώην Μακεδονομάχος, οι διδάσκαλοι Αλέξανδρος Μεζάρης και Πάρζης.

Από Κάτω Κλειναί: ο Πρόεδρος και δυο άλλα πρόσωπα.

Από Αρμενοχώρι: ο πρόεδρος Δελκούσης, ο γραμματέας και άλλον έν πρόσωπον.

Αμμοχώρι: ο πρόεδρος Δαλάκης Χρήστος, Γκόγκτσης και εν ακόμη πρόσωπον.].

Την πρωίαν της Κυριακής εστάλησαν προς σύλληψιν των

προκριθέντων προς Κλαδοράχην, ένας επιλοχίας και ένας διερμηνέας (Γερμανός) παλαιά όργανα του φρουραρχείου τα οποία εγνώριζαν τα πρόσωπα, προς Αρμενοχώρι και Αμμοχώρι έτερος επιλοχίας, άρτι τοποθετηθέντος εις το φρουραρχείον διό και δεν είχεν έλθει εις επαφήν με όργανα της διοικήσεως των κοινοτήτων ώστε να τα γνωρίζη.

Οι προς Κλαδοράχην και Κάτω Κλειναίς μεταβάντες (Γερμανοί) αφού εκάλεσαν τον πρόεδρον ηρώτησαν δια τα ονόματα, όταν ηρώτησαν για τον Παναγιώτη Παππάν και αυτός απήντησεν ότι Παππάς είναι ο ίδιος, οι δυο Γερμανοί αλληλοκυτάχθησαν διότι αυτόν προσωπικώς τον εγνώριζαν ως πρόεδρον και δη ήτο εκείνος που ειδοποίησε το φρουραρχείον για το έγκλημα, ηρώτησαν για τα δύο άλλα ονόματα όταν ήκουσαν ότι αμφότεροι είναι διδάσκαλοι αλληλοκυτάχθησαν εκ νέου και αφού συνεννοήθηκαν και αντελήφθησαν την δολιότητα των οργάνων της βουλγαρικής προπαγάνδας, παρητήθησαν από την εκτέλεσιν της διαταγής συλλήψεως των υποδειχθέντων, τουτ’ αυτό συνέβη και εις τας Κάτω Κλεινάς, έτσι εσώθησαν από την αγχόνην.

Οι προς Αμμοχώριον και Αρμενοχώριον μεταβάντες προέβησαν εις την σύλληψιν των υποδειχθέντων, όταν όμως ο επιλοχίας επληροφορήθη ότι ο συλληφθείς Τρύφων Δελκούσης ήτο ο πρόεδρος της κοινότητος διέταξε και τον απέλυσαν.

Εις Αμμοχώριον συνελήφθησαν ο πρόεδρος Χρήστος Δαϊλάκης, ο προύχων Γκιόζης και ο γραμματεύς της κοινότητος και ωδηγήθησαν εις τας φυλακάς Φλωρίνης.

Περί της συλλήψεώς των ειδοποιήθην αμέσως.

Συνεκλονίσθην και έσπευσα εις το γραφείον του Φρουράρχου διεμαρτυρήθην εντονώτατα για την άδικον σύλληψιν οργάνων της διοικήσεως και συνεργατών μου, του είπον σοβαρώτατα ότι αν θέλη να ικανοποίηση την βουλγαρικήν προπαγάνδαν, τότε προς πλήρη ικανοποίησίν της θέτω εις την διάθεσίν του τον εαυτό μου, και εν τω προσώπω μου να ικανοποιηθή απολύτως η βουλγαρική προπαγάνδα. Συνήλθε από την σοβαρότητα των λεγομένων και προς στιγμήν έμεινεν άλαλος. Συνέχισα την επίθεσίν μου και μετά συζήτησιν εκάλεσε τον Ελληνομαθή Γερμανόν διερμηνέα του Όσβαλντ Πούσιν και τον διέταξε να μεταβή εις τας φυλακάς δια να απολύση τους συλληφθέντες.

Εντός του απογεύματος της Κυριακής έγινε νέα συνεργασία η απόφασις της οποίας εξετελέσθη μεταξύ 9ης ώρας εσπερινής και 3^ης πρωινής της Δευτέρας, ώστε να μη μου δοθή ευκαιρία και χρόνος νέας επεμβάσεώς μου.

Εντός της νυκτός συνελήφθησαν ο ιερεύς της κοινότητος Σκοπιάς Παπασταμπουλής, οικογενείας Μακεδονομάχων, ο Θωμαΐδης μουσικός διευθυντής της χορωδίας του Αριστοτέλους, και ωρισμένα άτομα κρατούμενα εις τας φυλακάς δια διάφορα αδικήματα τινές δε ως ύποπτοι κομμουνισταί μεταξύ αυτών ο έφορος καπνού Μπάζος, ο βοηθός αυτού (νομίζω και ο Ταγματάρχης Μιχαλοδημητράκης), τους τρεις τελευταίους απέλυσεν ο διερμηνέας Όσβαλντ Πούσιμ, ο οποίος τους εγνώριζε προσωπικώς.

Την τρίτης ή τετάρτην πρωινήν ώραν της Δευτέρας εγένετο ο απαγχονισμός εις τον τόπον όπου έγινε το έγκλημα επί κεφαλής της 15/αδος ήτο ο ιερεύς Παπασταμπουλής.

Την εκτέλεσιν του απαγχονισμού επληροφορήθην την 5ην πρωινήν ώστε ευρεθείς προ τετελεσμένου ήτο ματαία πάσα ενέργειά μου].

Έως το μεσημέρι της Δευτέρας το νέο είχε διαδοθεί σε ολόκληρο τον κάμπο της Φλώρινας και παιδιά -τι τραγική εμπειρία- μετέφεραν τις φρικιαστικές εικόνες στους μεγαλύτερους που «δια τον φόβον των Γερμανών», παρέμειναν «στα ίδια».

Με ενέργειες «συνδέσμων» μεταξύ πολιτών και ανταρτών, απελευθερώνονται οι αιχμάλωτοι Γερμανοί και δεν πραγματοποιείται η εκτέλεση και άλλων 35 αθώων πολιτών.

Παρουσία Γερμανών γίνεται η αποκαθήλωση και η ταφή τους στο διπλανό χωράφι. Μέλος του «Αριστοτέλη», που δούλευε ως εργάτης κατά την ταφή, αποσπά, με κίνδυνο της ζωής του, τη θηλιά του μαέστρου και την παραδίδει μετά από χρόνια στον «Αριστοτέλη». Η θηλιά τοποθετείται σε ειδική θήκη. Για σειρά ετών η θηλιά είχε εκτεθεί στο Μουσείο Στρατιωτικής Ιστορίας των Γερμανικών Ενόπλων Δυνάμεων στη Δρέσδη της Γερμανίας, σε Έκθεση κειμηλίων για τις θηριωδίες των Ναζί.

Η αγχόνη του μαέστρου μας και οι φωτογραφίες που τράβηξαν οι ίδιοι οι εκτελεστές κατά την πράξη τους διατηρούνται, ως ιερά κειμήλια της τοπικής ιστορίας μας, στο ιστορικό αρχείο του ΦΣΦΑ.

Το 1981 με εισφορές μελών, ο «Αριστοτέλης» ανέγειρε το Μνημείο αυτό, καλλιτεχνική και συμβολική δημιουργία του συμπολίτη μας κ. Γρηγορίου Χατζηλάμπρου, οδοντιάτρου – καλλιτέχνη και μέλους του ΔΣ του ΦΣΦΑ: Η «ηττημένη» αντιστραμμένη αγχόνη που στοχεύει την ουράνια δόξα και η «στενή πύλη» δια της οποίας τα θύματα διήλθαν στην αθανασία της ιστορίας.

Σήμερα συγκεντρωνόμαστε εδώ όχι μόνο για να τιμήσουμε τα αθώα θύματα, όχι μόνο τον Μαέστρο, όχι μόνο την χορωδία του Αριστοτέλη, όχι μόνο το Σύλλογο αλλά αυτό που εκπροσωπούσαν, την αντίσταση στον αφελληνισμό της Μακεδονίας.

Με την είσοδο των Γερμανών στην εγκαταλελειμμένη από αρχές και εξουσίες Φλώρινα (09/04/1941) και την εγκατάσταση των «συμμάχων» Βουλγάρων σε αυτήν, η ανθελληνική προπαγάνδα οργίαζε.

Η αντίσταση με τα όπλα ήταν δεδομένη από ομάδες Ελλήνων, όμως ποιος θα μπορούσε να αντιδράσει για τα πολιτιστικά ιδεώδη;

– Πως εμψυχώνονται οι αδύναμοι για να μετατραπούν σε ψυχωμένους μαχητές, που κατατροπώνουν τους εχθρούς;

– Πως καλλιεργούνται συνειδήσεις που αντιστέκονται στην υποτέλεια και στις προσπάθειες αφανισμού;

– Πως τονώνεται η εθνική αυτοπεποίθηση και παλικαριά;

– Πως διαμορφώνονται συστήματα αξιών, στάσεις ζωής και πολιτισμικές πρακτικές που οριοθετούν τις πράξεις των ανθρώπων;

Ο «Αριστοτέλης», ο μαέστρος και η Χορωδία του, υπήρξε η πρώτη παν-Φλωρινιώτικη πολιτιστική ασπίδα. 112 ημέρες κατοχής ήταν αρκετές για να γεννηθεί ο «Αριστοτέλης» (30/07/1941). Η γρηγορότερη αντιστασιακή οργάνωση εκείνης της γενιάς! φανερά και με παρρησία διακήρυτταν, την ελληνικότητα της Φλώρινας, τραγουδώντας, ψάλλοντας, παρελαύνοντας στους κεντρικούς δρόμους, στα θέατρα και τις αυλές.

Τραγουδούν οι νικητές στρατιώτες πηγαίνοντας στην μάχη

Αυτό δεν ήθελαν οι κατακτητές…. Τους εμψυχωμένους Έλληνες.

Οι Βούλγαροι συν-κατακτητές βρήκαν την ευκαιρία της εντολής εκτέλεσης αντιποίνων και άρχισαν να στοχεύουν αυτοί τα θύματά τους.

Την Εκκλησία, το Ελληνικό πνεύμα, την «κρατική» διοίκηση. Δεν ενδιαφέρονταν απλά για αντίποινα, φρόντιζαν να κλείσουν λογαριασμούς που δεν κατάφεραν στον Μακεδονικό αγώνα.

Σήμερα, 8 δεκαετίες μετά, η Ελλάδα δεν είναι η αυτή του 1943, είναι μια χώρα που αναζητά τη νέα της ταυτότητα. Τότε ζητούμενο ήταν η ανάκτηση της ελευθερίας, σήμερα θεωρούμε δεδομένη τη διατήρηση της ελευθερίας.

Το πραγματικό ζητούμενο σήμερα, είναι η προάσπιση της εθνικής μας ταυτότητας, η πολιτιστική μας καταξίωση, ο οικουμενικός χαρακτήρας του ελληνισμού που έχουμε επωμιστεί να διαχειριστούμε αυτής της κληρονομιάς, στη γενιά μας, στα παιδιά μας, στα εγγόνια μας, στους έχοντες ανάγκη την παιδεία μας. Σήμερα, το παραδοσιακό χάσμα γενεών, όπου αυτοί που ήταν από την μία μεριά μεγάλωναν ηλικιακά και περνούσαν στην άλλη, δεν υπάρχει. Σήμερα μιλάμε για άλλες γενιές, για Boomers, Gen X, Millennials, Gen Z. Σήμερα υπάρχει μεγαλύτερη ανάγκη για να «κατακτήσουμε» τις νέες γενιές με τον οικουμενικό Ελληνισμό, όπως μας τον παρέδωσαν τα αθώα θύματα που σήμερα μνημονεύουμε.

Αιωνία τους η μνήμη

Βασίλειος Άμπας

Κατάλογος απαγχονισθέντων Ελλήνων από τα ναζιστικά στρατεύματα κατοχής στις 09-08-1943