Υγρότοποι & υποβάθμιση
Η ανάγκη συντονισμού των προσπαθειών προστασίας και διατήρησης του φυσικού περιβάλλοντος της λεκάνης των Πρεσπών σε διασυνοριακό επίπεδο είναι μια από τις κινητήριες δυνάμεις του δικτύου PrespaNet, το οποίο στην παρούσα φάση συνεργάζεται με τη EuroNatur για το τριετές πρόγραμμα «Prespa Project», που χρηματοδοτείται από το Prespa Ohrid Nature Trust και το Ίδρυμα Aage V. Jensen.
Η Εταιρία Προστασίας Πρεσπών επωφελείται από την υποστήριξη της πρωτοβουλίας ‘Donors Initiative For Mediterranean Freshwater Ecosystems (DIMFE)’, για τις τρέχουσες δραστηριότητες αποκατάστασης υγροτόπων που υλοποιούνται στο πλαίσιο του έργου «Prespa’s Green and Blue Lifelines».
Εδώ και δεκαετίες, οι υγρότοποι της λεκάνης των Πρεσπών έχουν αναγνωριστεί για την πολύτιμη προσφορά τους στην βιοποικιλότητα αφού αποτελούν καταφύγιο για πολλά άγρια είδη χλωρίδας και πανίδας, ενώ παράλληλα διαδραματίζουν κεντρικό ρόλο στην ευημερία των τοπικών κοινωνιών που έχουν εξελιχθεί γύρω από αυτούς ανά τους αιώνες. Ωστόσο, η Μικρή και η Μεγάλη Πρέσπα δεν έχουν μείνει ανεπηρέαστες από ανθρωπογενείς πιέσεις, συμπεριλαμβανομένης της κλιματικής αλλαγής, η οποία τα τελευταία χρόνια έχει εντείνει την υποβάθμιση των υγροτόπων των δύο λιμνών. Οι παρατεταμένες περίοδοι ξηρασίας και οι μειωμένες βροχοπτώσεις που επηρεάζουν αρνητικά τη στάθμη του νερού των λιμνών, ιδιαίτερα της Μεγάλης Πρέσπας, είναι μόνο μερικές μόνο από τις επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης που επηρεάζουν ολοένα και περισσότερο τη λεκάνη των Πρεσπών.
Οι επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης και η ανάγκη αποκατάστασης των υγροτόπων
Οι επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης είναι ιδιαίτερα εμφανείς στα δυναμικά οικοσυστήματα των υγροτόπων της Πρέσπας και μπορεί να επιφέρουν δραματικές αλλαγές στη σύνθεση της παρόχθιας βλάστησης, στις λειτουργίες των υγροτόπων, καθώς και στις οικοσυστημικές υπηρεσίες που μπορεί να παρέχουν στην κοινωνία, τα οφέλη δηλαδή που λαμβάνει ο άνθρωπος από τις λίμνες και τους υγροτόπους γενικότερα. Καθώς οι καλαμιώνες επεκτείνονται και τα υγρά λιβάδια συρρικνώνονται, οι περιοχές αναπαραγωγής των ψαριών (ρηχά νερά) μειώνονται, κάτι που μελλοντικά μπορεί να επηρεάσει και την αλιεία. Καθώς εξαφανίζονται οι παρόχθιες ζώνες με δάση σκλήθρου, χάνεται και ο καίριος ρόλος που επιτελούν στον έλεγχο της διάβρωσης των εδαφών, στην αποφυγή ενδεχόμενων πλημμυρών, στη μετρίαση της απορροής θρεπτικών ουσιών από τη γεωργική δραστηριότητα και στη δημιουργία και διατήρηση βιοτόπων. Καθώς οι υγρότοποι υποχωρούν, οι πληθυσμοί των αμφίβιων ειδών μειώνονται, αφού συρρικνώνονται οι περιοχές αναπαραγωγής τους, και έτσι χάνεται ένας σημαντικός φυσικός ρυθμιστής παρασίτων (όπως κουνούπια και άλλα έντομα).
Η ανάγκη αποκατάστασης των υγροτόπων είναι κάτι πέρα από επιτακτική και θα πρέπει να υιοθετηθεί από κοινού ως προτεραιότητα και στις τρεις πλευρές της Πρέσπας!
Αντιμετωπίζοντας την υποβάθμιση των υγροτόπων: χαρτογράφηση υγροτοπικών οικοτόπων
Σε μια προσπάθεια αντιμετώπισης της υποβάθμισης των υγροτόπων γύρω από τις δύο λίμνες της Πρέσπας, τα μέλη του δικτύου PrespaNet δημιούργησαν έναν διασυνοριακό χάρτη που αποτυπώνει τους διάφορους τύπους υγροτόπων. Με βάση τις κατευθυντήριες γραμμές της Οδηγίας για τους οικοτόπους της ΕΕ, η διασυνοριακή χαρτογράφηση ολοκληρώθηκε το 2021 και αποκάλυψε ένα εκτεταμένο μωσαϊκό οικοτόπων, με 13 ενδιαιτήματα προτεραιότητας, υψηλής οικολογικής αξίας, 7 από τα οποία μοιράζονται και οι τρεις χώρες. Παράλληλα, καταγράφηκαν πιέσεις και απειλές που θέτουν σε κίνδυνο την ακεραιότητα και τις φυσικές λειτουργίες τους, με κύρια τη μείωση της στάθμης των υδάτων και τις μακρές περιόδους ξηρασίας ως αποτέλεσμα της κλιματικής κρίσης.
Εφαρμογή μέτρων για την αντιμετώπιση των πιέσεων
Αυτή η πρώτη καταγραφή των πιο σημαντικών πιέσεων και απειλών οδήγησε στη διαμόρφωση κατάλληλων προτάσεων αποκατάστασης, βάσει των οποίων οι συνεργάτες του δικτύου PrespaNet μπορούν να κατευθύνουν τις δράσεις τους γύρω από τους υγροτόπους σε τοπικό επίπεδο.
Η περιβαλλοντική οργάνωση MES στη Βόρεια Μακεδονία πρωτοστάτησε, τόσο σε εθνικό όσο και σε διασυνοριακό επίπεδο, στην αποκατάσταση των δασών σκλήθρου, ενός οικοτόπου προτεραιότητας της ΕΕ, εντός του Εθνικού Πάρκου Ezerani. Μέχρι στιγμής έχει αποκατασταθεί έκταση 8 στρεμμάτων εντός του Εθνικού Πάρκου με τη φύτευση 1000 δέντρων, ενώ τουλάχιστον 2000 ακόμη έχουν παραχθεί σε συνεργασία με το τοπικό φυτώριο της δημόσιας επιχείρησης “National Forests” στο Asamati. Από το 2021, η MES παρακολουθεί τη δυναμική των οικοτόπων της ακτογραμμής της Μεγάλης Πρέσπας στη Β. Μακεδονία και τις απειλές που αντιμετωπίζουν, εστιάζοντας στην υποχώρηση των νερών και πιθανή μεταβολή τους σε ξηρούς οικοτόπους και επέκταση της καλλιεργήσιμης γης. Επίσης, έχει εφαρμόσει πιλοτικές δραστηριότητες διαχείρισης σε πάνω από 100 στρέμματα υγρών λιβαδιών στο Εθνικό Πάρκο Ezerani, ενώ οι σχετικές δραστηριότητες παρακολούθησης και έρευνας για την οικολογική τους αξία, κυρίως σε σχέση με την ποιότητα των νερών και τη μείωση της στάθμης του νερού, θα υποστηρίξουν περαιτέρω δραστηριότητες αποκατάστασης.
Η χαρτογράφηση των τύπων οικοτόπων προτεραιότητας στο Εθνικό Πάρκο Πρεσπών της Αλβανίας, όχι μόνο συνέβαλε στην αναγνώριση 5 οικοτόπων προτεραιότητας, αλλά επίσης προσδιόρισε την κατάσταση διατήρησής τους και τις απειλές που δέχονται. Προκειμένου να αντιμετωπιστεί η υπερβόσκηση, μια σημαντική απειλή και στα τέσσερα παρόχθια χωριά της Μεγάλης Πρέσπας στην Αλβανική πλευρά, η περιβαλλοντική οργάνωση PPNEA σε συνεργασία με ομάδα ειδικών, ξεκίνησε την προετοιμασία σχεδίου διαχείρισης της βόσκησης το 2022. Η μελέτη αφορούσε τη δημιουργία 14 πειραματικών κλωβών σε όλους τους τύπους οικοτόπων, προκειμένου να κατανοηθούν οι επιπτώσεις της βόσκησης σε αυτούς αλλά και στη φυτική ποικιλότητα. Για την υποστήριξη αυτής της μελέτης, πραγματοποιήθηκαν συνεντεύξεις με 42 κτηνοτρόφους από την Πρέσπα. Τα ευρήματα θα βοηθήσουν τον φορέα διαχείρισης της προστατευόμενης περιοχής να εφαρμόσει καλύτερες βιώσιμες πρακτικές διαχείρισης και σε αυτούς τους παραλίμνιους οικότοπους. Η εμπειρία των συνεργατών του δικτύου PrespaNet θα καθοδηγήσει επίσης τις προσπάθειες της PPNEA για αποκατάσταση μιας εναπομείνασας συστάδας σκλήθρων στη Μικρή Πρέσπα, πιθανόν συμβάλοντας επιπλέον στον έλεγχο των θρεπτικών ουσιών και κατά συνέπεια στην ποιότητα του νερού.
Βασισμένη στη μακροχρόνια εμπειρία της στην προστασία και διατήρηση ενδημικών ειδών ψαριών και υδρόβιων πουλιών μέσω της αποκατάστασης υγροτόπων, η Εταιρία Προστασίας Πρεσπών (ΕΠΠ) επέκτεινε πρόσφατα τις δράσεις της για αποκατάσταση περισσότερων από 3.700 στρεμμάτων υγρών λιβαδιών και άλλων παρόχθιων οικοτόπων στη Μικρή Πρέσπα. Οι δράσεις αποκατάστασης στο πλαίσιο του έργου LIFE Prespa Waterbirds (2007 – 2021) είχαν ως στόχο το μετριασμό των επιπτώσεων της εξάπλωσης του καλαμιώνα εις βάρος των υγρών λιβαδιών και της χαμηλής στάθμης των νερών της λίμνης κατά την περίοδο της άνοιξης, όπου ευθύνονταν για τη συρρίκνωση των χώρων αναπαραγωγής των ψαριών και των περιοχών διατροφής πολλών υδρόβιων πουλιών. Παράλληλα, αντιμετωπίστηκαν και άλλες επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης, όπως η εξάπλωση των πυρκαγιών στους καλαμιώνες, μέσω της δημιουργίας αντιπυρικών ζωνών γύρω από σημαντικές αποικίες υδρόβιων πουλιών.
Από το 2022, οι εργασίες αποκατάστασης από την ΕΠΠ επεκτείνονται εντός της λεκάνης απορροής της Πρέσπας, σε σημαντικούς παρυδάτιους και δασικούς οικοτόπους, συμπεριλαμβανομένων των δασών σκλήθρου, των ρεμάτων της περιοχής και κατά μήκος της λίμνης Μεγάλης Πρέσπας. Προς αυτή την κατεύθυνση, η ΕΠΠ υλοποιεί το έργο “Prespa’s Green and Blue LifeLines”, που στοχεύει στην καλύτερη κατανόηση των λειτουργιών και της αξίας αυτών των οικοσυστημάτων. Οι μέχρι στιγμής δραστηριότητες περιλαμβάνουν συλλογή επιστημονικών δεδομένων, αντιμετώπιση απειλών και πιέσεων που δέχονται τα ρέματα και οι παρακείμενοι οικότοποι, αποκατάσταση περιοχών ως τόπους αναπαραγωγής ενδημικών ειδών ψαριών, ευαισθητοποίηση του κοινού και αύξηση της συμμετοχικότητας των κατοίκων της περιοχής.
Μακροπρόθεσμα οφέλη των δράσεων αποκατάστασης και διατήρησης
Τα οφέλη της αποκατάστασης των υγροτόπων σε όλη τη λεκάνη των Πρεσπών είναι ευρείας κλίμακας και επηρεάζουν θετικά τις τοπικές κοινωνίες της διασυνοριακής περιοχής. Η διαχείριση των υγρών λιβαδιών και άλλων παρόχθιων οικοτόπων μπορεί να αποφέρει σημαντικές ποσότητες βοσκήσιμης ύλης ή να διατηρήσει και να υποστηρίξει τη βόσκηση. Στη Μικρή Πρέσπα, οι κτηνοτρόφοι συμμετέχουν ενεργά στις κοπές του καλαμιού ενώ παράλληλα επωφελούνται από τις μπάλες χόρτου/βοσκήσιμης ύλης που παράγονται για τα κοπάδια τους. Ταυτόχρονα, ενισχύουν τη διαχείριση της βλάστησης μέσω της βόσκησης των κοπαδιών τους σε καθορισμένες παρόχθιες περιοχές. Από την άλλη πλευρά, η βοσκήσιμη ύλη που παράγεται μέσω της διαχείρισης των υγρών λιβαδιών στο Εθνικό Πάρκο Ezerani έχει ωφελήσει την κτηνοτροφική κοινότητα της περιοχής και το αναπαραγωγικό κέντρο κόκκινων ελαφιών στο Εθνικό Πάρκο Galicica, δημιουργώντας μια ιδανική συνέργεια δράσεων προστασίας στην ευρύτερη περιοχή της Πρέσπας.
Η αποκατάσταση των δασών σκλήθρου αναμένεται να ωφελήσει τις τοπικές κοινωνίες και ως μέσο αποφυγής πλημμυρών και φαινομένων διάβρωσης. Στην περίπτωση του Εθνικού Πάρκου Ezerani η παραγωγή δενδρυλλίων με την υποστήριξη και συμμετοχή τοπικών φυτωρίων δείχνει ότι τέτοιες δραστηριότητες μπορούν να προσφέρουν θέσεις εργασίας, αλλά και μελλοντικά να βελτιώσουν την ποιότητα ζωής του τοπικού πληθυσμού. Ο ρόλος των τοπικών φορέων διαχείρισης της προστατευόμενης περιοχής είναι καθοριστικής σημασίας για την υποστήριξη και την οργάνωση ανάλογων δράσεων, ενώ η πολυεπίπεδη συνεργασία επιδιώκεται σε όλα τα στάδια εφαρμογής. Οι συνεργάτες του δικτύου PrespaNet διοργανώνουν εκπαιδευτικές δραστηριότητες για φοιτητές πανεπιστημίου και νέους επαγγελματίες, δράσεις περιβαλλοντικής εκπαίδευσης σε σχολεία της περιοχής, καθώς και εκδηλώσεις ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης για τις τοπικές κοινωνίες. Από το 2018, οι εταίροι του δικτύου PrespaNet μαζί με φορείς διαχείρισης των προστατευόμενων περιοχών της λεκάνης των Πρεσπών έχουν σχηματίσει μια ομάδα εργασίας, με τα μέλη της να συναντώνται ετησίως για να συζητήσουν την πρόοδο των εργασιών τους, να ανταλλάξουν πληροφορίες και να προωθήσουν κοινές δράσεις που σχετίζονται με την αποκατάσταση των υγροτόπων της περιοχής.
Η ανάγκη συντονισμού των προσπαθειών προστασίας και διατήρησης του φυσικού περιβάλλοντος της λεκάνης των Πρεσπών σε διασυνοριακό επίπεδο είναι μια από τις κινητήριες δυνάμεις του δικτύου PrespaNet, το οποίο στην παρούσα φάση συνεργάζεται με τη EuroNatur για το τριετές πρόγραμμα «Prespa Project», που χρηματοδοτείται από το Prespa Ohrid Nature Trust και το Ίδρυμα Aage V. Jensen.
Η Εταιρία Προστασίας Πρεσπών επωφελείται από την υποστήριξη της πρωτοβουλίας ‘Donors Initiative For Mediterranean Freshwater Ecosystems (DIMFE)’, για τις τρέχουσες δραστηριότητες αποκατάστασης υγροτόπων που υλοποιούνται στο πλαίσιο του έργου «Prespa’s Green and Blue Lifelines».
