Το Λαϊκό έθιμο του Κλήδονα

Ἀρχιμ. Εἰρηναῖος Χατζηεφραιμίδης,

Ἱεροκήρυξ, Ὁμότιμος Καθηγητὴς ΠΔΜ

«Κλεηδών» καί «κληδών» εἶναι ἰδίως ἡ θεία φήμη ἢ φωνή, ἡ προφητεία ποὺ προ­­μηνύει μὲ φωνή (Ὀδύσσεια σ 117, υ 120). Ἡ λέξη καὶ ἡ σημασία, λίγο παραλ­λαγ­μένη σώζεται στὴν καθομιλουμένη ὡς «κλήδονας».

Στὸν κλήδονα, συνυφασμένο μὲ τὴν ἑορτὴ τοῦ Γενεθλίου τοῦ Τιμίου Προ­δρόμου στὶς 24 Ἰουνίου, πίστευαν πολὺ κατὰ τοὺς βυζαντινοὺς χρόνους. Ὁ ἅγιος Κύριλλος Ἰεροσολύμων ἀπέτρεπε τοὺς πιστοὺς ἀπὸ τὸ ἔθιμο: «Μήτε ὀρνεοσκοπίαις μήτε κλη­δόσι πρόσεχε»[1]. Ὁ ἱερὸς Χρυσόστομος θεωρεῖ παραλογισμὸ τὸν κλήδονα καὶ τὸν κατατάσσει ἀνάμεσα στὰ ἔθιμα «τὰ πολλοῦ πένθους ἄξια»[2]. Ὁ Μ. Βασίλειος ἔγραφε ὅτι ὅσοι πιστεύουν στοὺς κλήδονες εἶναι «εἰδω­λολάτρες»[3]. Ὁ δὲ Γρηγόριος Νύσ­σης μὲ ἔμφαση τονίζει: «Ἐῶ σημεῖα καὶ ὀνείρους καὶ κληδόνας καὶ τοὺς τοιούτους λήρους, πάντα ὑπὸ ματαίας συνηθείας παρα­τη­ρού­με­να»[4]. Περιφρονεῖ τὰ σημάδια, τοὺς κλήδονες καὶ τὶς παρόμοιες ἀνοησίες ποὺ τη­ροῦν κάποιοι ἀπὸ μά­ταιη συν­ήθεια. Οἱ Ἀποστολικὲς Διαταγὲς ἐπιτιμοῦν «τὸν φυ­λαττόμενον λώβας ἐπιφω­νήσε­ων ἢ παρακροαμάτων συμβολικῶν»[5], ὅποιον τηρεῖ αὐτὸ τὸ ὄνει­δος μὲ τὶς κραυγὲς ἢ τὰ τυχαῖα ἀκούσματα ποὺ σημαίνουν κάτι μὲ σημάδι.

Κατὰ τοὺς βυζαντινοὺς χρόνους, μὲ τὸν κλήδονα ἀναζητοῦσαν μὲ κάποια ση­μά­δια νὰ μάθουν ἄν κάποιος εὐτυχήσει ἢ δυστυχήσει. Τὰ «σημεῖα» ἦσαν τὰ ἀντι­κείμενα ποὺ ἔριχνε στὸ δοχεῖο ὁ καθένας ποὺ συμμετεῖχε ἢ κάποια εἴδη ποὺ ἀνῆ­καν στὸν καθένα, πιθανῶς δὲ καὶ τὰ τραγούδια ποὺ συνόδευαν τὴν ἐξαγωγὴ τῶν ἀντικειμένων. Τὸ ἔθιμο, τελούμενο τότε τὸ ἑσπέρας τῆς 23ης Ἰουνίου, τελεῖται καὶ σήμερα μὲ κάποιες παραλλαγὲς σὲ πολ­λὰ μέρη τῆς Πατρίδος μας.

Ἔναντι τῶν λαϊκῶν ἐθίμων ἡ Ἐκκλησία τήρησε τὴν ἑξῆς στάση: 1. Σεβάσθηκε καὶ διατήρησε τὰ ἔθιμα ποὺ συνάδουν μὲ τὸ ὀρθόδοξο δόγμα καὶ τὸ ὀρθόδοξο λει­τουργικὸ ἦθος. 2. Ἀνέχθηκε καὶ παιδαγωγικὰ ἀξιοποίησε ὅσα ἔθιμα δὲν δημιουρ­γοῦν ἰδιαίτερα πνευματικὰ προβλήματα. 3. Κατεδίκασε ἀπερίφραστα καὶ προσπά­θησε νὰ ἐξαλείψει τὰ ἔθιμα ποὺ εἶναι ἐκτὸς τοῦ πνεύματος τῆς Γραφῆς καὶ τῶν Κα­νόνων.

Σχετικὰ μὲ τὸ λαϊκὸ ἔθιμο τοῦ κλήδονα ἡ γνώμη τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας εἶναι δεδομένη καὶ σεβαστή. Εἶναι προφανὲς ὅτι ἡ παράδοση τῆς Ἐκκλησίας τὸ θε­ωρεῖ ὡς παγανιστικό[6].

     [1]  Ἑλληνικὴ Πατρολογία (PG) 33, 501A.

     [2]  PG 56, 35. 61, 38. 62, 48, 518, 552.

     [3]  PG 30, 496C.

     [4]  PG 46, 329C.

     [5]  PG 1, 1132.

     [6]  Ἐκ τοῦ pagus, i, χωριό, ὅπου εἶχαν περιορισθεῖ οἱ εἰδωλολάτρες μετὰ ἀπὸ τὴν ἐπικράτηση τοῦ Χριστιανισμοῦ.