(21 Ἰανουαρίου. Περιληπτικὰ στοιχεῖα τοῦ βίου του)
1. Ὁ νεανίας Μιχαὴλ Τριβώλης, γέννησις καὶ σπουδές.
Γεννήθηκε στὴν Ἄρτα, γύρω στὰ 1470, ἀπὸ γονεῖς Πελοποννησίους, τὸ
γένος Τριβωλῶν, ποὺ μετακινήθηκαν πρὸς Κέρκυρα καὶ Ἄρτα, καὶ πῆρε
τὸ ὄνομα Μιχαήλ.
Δεκαπενταέτης ἔφυγε στὴν Ἰταλία γιὰ σπουδές. Φοίτησε στὴν Βενετία,
στὴν Πάδουα, καὶ μετὰ στὴν Φερράρα καὶ Φλωρεντία. Παντοῦ
παρακολουθοῦσε μαθήματα σπουδαίων Ἑλλήνων διδασκάλων, στὴν δὲ
Φλωρεντία ἔμεινε ἐνθουσιασμένος ἀπὸ τὸν Σαβαναρόλα. Στὴν Βενετία
ἄκουσε φιλολογικὲς ἐργασίες ἀπὸ τὸν Ἰ. Λάσκαρι. Ἀνέφερα μὲ συντομία,
ἤ μονολεκτικά, τὶς σπουδές του, πρὶν ἀποφασίσει, μὲ τὴν ἐπιστροφὴ του,
νὰ ἀκολουθήση τὸν μοναχικὸ βίο, ἐπιλέγοντας τὸ Ἅγιον Ὄρος.
2. Ὁ Μιχαὴλ κήρεται Μοναχὸς Μάξιμος στὸ Βατοπέδι.
Με τὶς σπουδὲς ποὺ εἶχε κοντὰ σὲ περίφημους διδασκαλους, δὲν εἶναι
παράξενο ποὺ τὸν προσήλκυσε ἡ πλούσια βιβλιοθήκη τῆς μονῆς Βατοπε-
δίου. Στὸ Βατοπέδι ἐκάρη μοναχός, τὸ 1505, καὶ ὡς Μάξιμος μοναχὸς
παρέμεινε στὴν ἄσκησι γιὰ μία δεκαετία. Κύριο καὶ ἀποκλειστικὸ διακό-
νημα εἶχε τὴν μελέτη, ἀπολαμβάνοντας τὴν βιβλιοθήκη. Καὶ μόνο κατὰ
καιροὺς οἱ Πατέρες τῆς Μονῆς τὸν ἔστελναν στὴν Μακεδονία καὶ στὰ
νησιά, ὅπου κήρυττε τὸν θεῖο λόγο.
3. Ὁ Μάξιμος στὴν Ρωσία.
Μετὰ τὴν δεκατία γιὰ τὸν μοναχὸ Μάξιμο ἄνοιξε ἀναπάντεχη δρᾶσις·
Ἀπεστάλη στὴν Ρωσία μετὰ ἀπὸ παράκλησι-πρόσκλησι τοῦ Μεγάλου
ἡγεμόνος τῆς Ρωσίας Βασιλείου Ἰβάνοβιτς. Ζήτησε βοήθεια γιὰ νὰ μετα-
φρασθῆ τὸ Ψαλτήριο στὴν Σλαβωνική. Ὁ γνώστης μοναχὸς Σάββας
ἀρνήθηκε λόγω γήρατος καὶ τὴν θέσι του πῆρε ὁ Μάξιμος. Σὲ ρωσικὲς
πηγὲς ἀναφέρεται ὅτι ἔργο τοῦ Μαξίμου ἦταν νὰ κάνη ἔρανο γιὰ τὴν
Μονή. Πάντως καὶ ἔρανο νὰ ἔκανε εὐκαιριακά, αὐτὸ δὲν τὸν ἐμπόδισε
νὰ ὁλοκληρώση τὸ μεταφραστικὸ ἔργο. Θὰ σημειώσω ὅτι ὑπάρχει μία
παρέμβασι κάποιου μητροπολίτου Δανιήλ, καὶ στὴν δίκη τοῦ Μαξίμου,
νὰ ἐπιμένη ὅτι τὸ ἔργο ἦταν ὁ ἔρανος, παρ’ ὅλο ποὺ στὸ γραπτὸ αἴτημα
τοῦ ἡγεμόνος Βασιλείου ποὺ στάλθηκε στὸ Ἅγιον Ὄρος, ἀναφέρεται
«μεταφραστὴς τῶν βιβλίων».
Τὸ 1516 ὁ Μάξιμος μὲ συνοδεία τοῦ Νεοφύτου, ἱερομονάχου
ἐξομολογητοῦ, καὶ τοῦ Λαυρεντίου μοναχοῦ ἐκ Βουλγαρίας ἀνεχώρησε
γιὰ τὴν Ρωσία. Εὐκαιριακὰ προστέθηκαν καὶ ἄλλοι μοναχοὶ Ἁγιορεῖτες
ἀπὸ ἄλλες Μονές, μὲ σκοπὸ ἐράνου. Καθ’ ὁδὸν πέρασαν ἀπὸ τὴν ΚΠολι
καὶ πῆραν τὴν εὐχὴ τοῦ Πατριάρχου Θεολήπτου, ὁ ὁποῖοε πρόσθεσε
στὴν ἀποστολὴ τὸν Μητροπολίτη Ζιχνῶν καὶ ἕναν διάκονο. Ἡ μετάβασις
ἦταν κοπιαστικὴ καὶ ἐπικίνδυνη. Ὅταν ἔφθασαν στὴν Μόσχα ἔγιναν
δεκτοὶ μὲ μεγάλες τιμὲς ἀπὸ τὸν ἡγεμόνα Βασίλειο καὶ τὸν μητροπολίτη
Βαρλαάμ. Κατέλυσαν δὲ στὴν μονὴ Τσούντωφ ἐπ’ ὀνόματι τῶν
Ἀρχαγγέλων. Καὶ ἀμέσως ἄρχισαν τὸν μεταφραστικὸ ἔργο.
Ὁ Μάξιμος δὲν εἶχε πλήρη γνῶσι τῆς Σλαβωνικῆς, καὶ αὐτὸ δυσκόλευε
τὸ ἔργο. Ἀναγκαζόταν μερικὲς φορὲς νὰ μεταφράζη ἀπὸ τὰ ἑλληνικὰ στὰ
λατινικὰ καὶ οἱ συνεργάτες του ἀπὸ τὰ λατινικὰ στὴν σλαβωνική. Εἶχε
καὶ δύο ρώσους βοηθούς, τὸν Δημήτριο Γερασίμωφ καὶ τὸν Βλάσιο
Παρά τὶς δυσκολίες σύντομα περατώθηκε ἡ μετάφρασις τοῦ Ψαλτηρί-
ου. Ἐπιδόθηκε τὸ ἔργο στὸν Ἡγεμόνα, ὁ ὁποῖος τὸ ἔδωσε γιὰ κρίσι στὸν
μητροπολίτη Βαρλαάμ. Οὐσιαστικὰ τὸ ἔργο τοῦ Μαξίμου τελείωσε καὶ
ἔπρεπε νὰ ἐπιστρέψη στὸ Βατοπέδι. Ὅμως ὁ Ἡγεμόνας δὲν ἤθελε νὰ
ἀποχωρισθῆ ἕνα τόσο σοφὸ μοναχό, γι’ αὐτὸ τὸν κράτησε καὶ τοῦ ἀνέ-
θεσε ἔργο νέο.
Μετέφρασε τὸ βιβλίο Πράξεις Ἀποστόλων, τοὺς Ἀποστολικκοὺς Κα-
νόνες, καὶ τοὺς Κανόνες τῶν Οἰκουμενικῶν καὶ Τοπικῶν Συνόδων ἀπὸ
τὸ Σύνταγμα τοῦ Βλαστάρεως, ὁμιλίες τοῦ ἁγίου Ἰωάννου Χρυσοστόμου,
τὸν λόγο τοῦ Μεγ. Βασιλείου στὸν Βαρλαάμ, ἔργα τοῦ Διονυσίου Ἀρεο-
παγίτου, περικοπὲς ἀπὸ βιβλία τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, καὶ πολλὰ ἄλλα.
Καὶ τὸ σημαντικό: Διόρθωσε λειτουργικὰ βιβλία Ὡρολόγιο, Τριῴδιο,
λειτουργκὸ Εὐαγγέλιο, Ἀπόστολο, Μηναῖα, ὄχι μόνο ἀπὸ μεταφραστικὰ
λάθη, ἀλλὰ καὶ ἀπὸ αἱρετικὲς κακοδοξίες.
4. Ὁ Μάξιμος στὴν δίνη διενέξεων.
Μετὰ τὶς τόσες μεταφραστικὲς ἐργασίες θὰ μποροῦσε, καὶ ἔπρεπε, νὰ
ἐπιστρέψη στὴν μονή του στὸ Ὄρος.
Ὅμως τὸ ἔργο του, δὲν ἦταν μόνο μεταφραστικό, ἀλλὰ ἀποστολικό,
κηρυκτικό, διδακτικό, μὲ μεγάλη ἀπήχησι στὸν ρωσικὸ λαό. Ἡ προσ-
πάθειά του νὰ ἀναγεννήση τὴν ἐκκλησιαστικὴ ζωή, ποὺ δοκιμαζόταν
ἀπὸ ἀμάθεια, τυπολατρεία, φαρισαϊσμό, καὶ μὲ μεγάλη διάδοσι τῆς
ἀστρολογίας ποὺ δέσμευε τὸ πνεῦμα τῶν Ρώσων, ἔγινε «σημεῖον». Τὸν
ἔλεγχο δὲν τὸν δεχόμαστε καὶ ἐμεῖς σήμερα. Ἔτσι παρουσιάσθηκε ἕνας
διχασμός ὑπὲρ, καὶ κατὰ τοῦ Μαξίμου. Τὰ πράγματα χειροτέρευσαν μὲ
τὴν ἀλλαγὴ Πατριάρχου. Ἐξελέγη ὁ Δανιήλ, ἡγούμενος τῆς Μονῆς Βολο-
κολάμσκ, ἀντίπαλος τοῦ ὁποίου ἦταν ὁ μοναχὸς Βασσιανός, θερμὸς ὑπο-
στηρικτὴς τοῦ Μαξίμου, ὅπως ἦταν καὶ οἱ ἡγεμόνες. Δὲν ἔχομε τὸν χῶρο
γιὰ νὰ μποῦμε σὲ λεπτομέρειες τῆς διαμάχης. Ἐπικράτησαν οἱ πλεκτάνες
καὶ πονηριές, ποὺ κατάφεραν νὰ ὁδηγήσουν τὸν Μάξιμο σὲ ἐκκλησιαστι-
κὸ δικαστήριο, μὲ σίγουρη τὴν καταδίκη. Κατηγορήθηκε γιὰ αἱρέσεις,
διαστροφὴ τῶν ρωσικῶν ἐκκλησιαστικῶν βιβλίων, ἐξύβρισι ρώσων ἁγί-
ων, ἀλλὰ καὶ πολιτικὴ συνωμοσία κατὰ τοῦ ἡγεμόνος καὶ γιὰ ἔγκλημα
καθοσιώσεως.
Καταδικάσθηκε. Ἐγκλείσθηκε στὴ μονὴ τοῦ ἐχθροῦ του, τοῦ Δανιήλ
Βολοκολάμσκ, ὅπου δοκιμάσθηκε σκληρά, ὅπως γράφει ὁ ἴδιος:
«Ἐτηρεῖτο ἐγκάθειρκτος ἐν δεσμοῖς καὶ ἐθανατοῦτο διὰ τοῦ ψύχους, τοῦ
καπνοῦ καὶ τῆς πείνης».
Στὶς ἔντονες διαμαρτυρίες του, ὁ Δανιὴλ συνεκάλεσε δεύτερη σύνοδο
καὶ πρόσθεσε καὶ νέα κατηγορία, ὅτι κατέκρινε τὴν Ρωσικὴ Ἐκκλησία
γιὰ τὴν ἀντικανονικὴ διακοπὴ σχέσεων μὲ τὸ Πατριαρχεῖο ΚΠόλεως. Ἡ
ἀναμενόμενη καταδίκη τὸν ὁδήγησε σιδηροδέσμιο σὲ μονὴ τῆς πόλεως
Τβέρ καὶ μὲ στέρησι τῆς θείας κοινωνίας. Παρέμεινε ἐκεῖ ἀπὸ τὸ 1531
μέχρι τὸ 1551. Σημειώνω μόνον ὅτι ἡ μόνη παρηγοριά, ποὺ εἶχε ἔγκλει-
στος, ἦταν ἡ συμπάθεια τοῦ τοπικοῦ ἐπισκόπου, ποὺ τοῦ ἐξασφάλιζε
γραφικὴ ὕλη.
Ἔγκλειστος διαμαρτυρόταν καὶ ζητοῦσε τὴν παρέμβασι Πατριαρχῶν
γιὰ τὴν ἀπελευθέρωσί του. Ἡ παρέμβασις τοῦ ΚΠόλεως, Ἀλεξανδρείας,
Ἰεροσολύμων, ἀλλὰ καὶ τῆς Μονῆς Βατοπεδίου, τὸ μόνο ποὺ πέτυχαν
ἦταν νὰ τοῦ ἐπιτραπῆ μετοχὴ στὴν θεία μετάληψι.
Τὸ 1551 ἕνας θαυμαστὸς ἡγούμενος ὁ Ἀρτέμιος, τὸν πῆρε στὴν μονὴ
τῆς Ἀγίας Τριάδος τῆς Λαύρας τοῦ Σεργίου, ὅπου ἀπήλαυσε ἐλευθερίας
καὶ σχετίσθηκε μὲ ἀξιόλογα πρόσωπα. Παρέμεινε μία πενταετία ἐκεῖ
ὅπου συνέγραψε πολλὰ ἑρμηνευτικὰ καὶ ἀπολογητικὰ ἔργα, καὶ εἶχε
πλούσια ἀλληλογραφία. Ἐδῶ ὁ μοναχὸς Μάξιμος Τριβώλης ἀπέθανε τὸ
1556, σὲ ἡλικία 85 ἢ 86 ἐτῶν.
5. Ἡ προσφορὰ τοῦ Μαξίμου.
α. Στάθηκε ὑπέρμαχος τῆς ἑνότητος τῆς Ἐκκλησίας, ὑποστηρίζοντας μὲ
πάθος τὸν ρόλο τοῦ Πατριάρχου ΚΠόλεως, ὡς σημείου ἀναφορᾶς τῆς
ἐνότητος. ἀπέρριπτε ζωηρὰ τὴν ἰδέα περί «Τρίτης Ρώμης», ποὺ ἀναπτύ-
χθηκε στὴν Ρωσία. Ὅσο καὶ ἂν πολεμήθηκε γι’ αὐτὸν τὸν λόγο δὲν ἔπαυ-
σε νὰ στηρίζη τὴν ἑνότητα ὑπὸ τὸν ΚΠόλεως. Καὶ μέσα στὴν Σύνοδο,
ποὺ τὸν δίκασε, μὲ ἀποστολικὴ παρρησία ὑποστήρξε ὅτι, ναὶ μὲν οἱ Ἕλ-
ληνες πολιτικοὶ καὶ στρατιωτικοὶ ἄρχοντες ἐκδιώχθηκαν, ὁ θρησκευτικὸς
ὅμως ἄρχων παρέμεινε στὴν θέσι γιὰ νὰ στηρίζη τὴν ἑνότητα τῆς Ἐκκλη-
σίας, καὶ συνεχίζει τὸ ἔργο του καὶ ἐν μέσω τῶν ἀσεβῶν.
β. Ὡς ἐκφραστὴς τοῦ ἑλληνικοῦ πνεύματος, ἐξοπλισμένος μὲ ὑπερβο-
λικὴ ἑλληνολατινικὴ παιδεία, ἐκφραστὴς χριστιανικοῦ ἀνθρωπισμοῦ,
ἐμφανίσθηκε στὸν χῶρο τῆς Ρωσίας κήρυκας ὀρθοδόξου χριστιανισμοῦ,
ὡς διδάσκαλος θεολογίας, οὔτε λίγο οὔτε πολύ, ὡς μάρτυρας στὴν Ρωσία,
καὶ θαυματουργός. Ἡ ἐκτίμησις αὐτὴ δὲν εἶναι λόγια κολακευτικὰ φίλων
του, ἀλλὰ ὁ καρπὸς τοῦ ἀναγεννητικοῦ ἔργου του, γραπτοῦ καὶ προφο-
ρικοῦ λόγου. Ἦταν φαινόμενο καὶ δὲν εἶναι ὑπερβολὴ νὰ τὸν ποῦμε φι-
λόλογο, φιλόσοφο, θεολόγο, ποιητὴ, ρήτορα, κριτικό.
γ. Ἄσκησε ἔλεγχο στὰ κακῶς κείμενα τῆς ρωσικῆς κοινωνίας, καὶ τὸ
ἔκανε μὲ εἰλικρινῆ διάθεσι καὶ μὲ ἀγάπη γιὰ τὴν ἀλήθεια καὶ τὸν ρωσικὸ
λαό. Ἀνέδειξε καὶ προσπάθησε νὰ διορθώση τὶς ἀδυναμίες καὶ τὰ πάθη
στὸ χῶρο τῆς Ἐκκλησίας. Τῆς παρέδωσε δὲ διορθωμένα τόσο τὰ ἁγιο-
γραφικὰ κείμενα, ὅσο καὶ τὰ λειτουργικὰ. Ἀλλὰ καὶ ὐπερασπίσθηκε τὴν
ρωσικὴ ἐκκλησία ἀπὸ τὶς ἀξιώσεις τῆς ρωμαιοκαθολικῆς προπαγάνδας,
ἀκόμα καὶ τῶν Ἰουδαίων.
6. Ἡ ἀνταμοιβή.
α. Ὅσο ἦταν ἐν ζωῇ ἀνταμοίφθηκε ἀπὸ τὸ ρωσικὸ ἐκκλησιαστικὸ καὶ
πολιτικὸ κατεστημένο μὲ πολυετῆ φυλάκιση καὶ βασανιστήρια.
β. Ὅμως τὸ φῶς δὲν κρύβεται «ὑπὸ τὸ μόδιον». Σύντομα ἔσβησαν ἄδο-
ξα οἱ κατήγοροι καὶ οἱ συκοφαντίες. Ἔλαμψε τὸ Μαξίμιο φῶς, καὶ τὸ
σῶμα τῆς Ἐκκλησίας, ἀποδέχθηκε ἕνα νέο ἅγιο. Δὲν ἦταν συναισθημα-
τικὴ ἀναγνώρισι. Ἡ Ρωσία φωτίσθηκε ἀπὸ τὸ γραπτὸ του ἔργο. Ἡ
ἐμπλουτισμένη ἀπὸ τὸν Μάξιμο ἐκκλησιαστικὴ γραμματεία χαράζει
νέους ὁρίζοντες στὴν Ὀρθόδοξη Ρωσία.
γ. Μετὰ ἀπὸ ἕνα αἰῶνα ἁγιοκατατάχθηκε ἀπὸ τὴν Ρωσικὴ Ἐκκλησία
καὶ τιμᾶται στὶς 21 Ἰανουαρίου. Ἡ ἁγιοκατάταξί του ἁπλῶς ἐπισφράγι-
σε τὸ φρόνημα τοῦ πιστοῦ λαοῦ, ἀφοῦ πολὺ νωρὶς κυκλοφοροῦσαν τρο-
πάρια τοῦ ἁγίου καὶ εἰκόνες του στόλιζαν ἤδη ναούς.
δ. Ὁ Μάξιμος ὁ Γραικός, ὁ Ἕλλην, ὁ Βατοπεδηνός, ὁ Ἁγιορείτης, ὁ
Μοναχός, ἄφησε τὸ ἑλληνοορθόδοξο ἀποτύπωμά του στὴν ὀρθόδοξη Ρω-
σία, ὡς ἀναμορφωτής, ὡς φωτιστής, ὡς συνεχιστὴς τῆς ἀποστολικῆς πα-
ραδόσεως τῶν ἑλλήνων ἁγίων Κυρίλλου καὶ Μεθοδίου φωτιστῶν τῶν
Σλαύων.
Δημ.Π. Ρίζος
Δρ θεολογίας-φιλόλογος
