Στις 9/9 δόθηκε στη δημοσιότητα το κυβερνητικό «Σχέδιο δίκαιης αναπτυξιακής μετάβασης των λιγνιτικών περιοχών»/Master Plan της απολιγνιτοποίησης, (εφεξής «Σχέδιο»), που εκπονήθηκε από τη «Συντονιστική Επιτροπή για την Δίκαιη και Αναπτυξιακή μετάβαση» με τη συνδρομή της κοινοπραξίας διεθνών συμβούλων Boston Consulting Group και Grant Thornton. Όποιος ξέρει πώς στελεχώνονται και πώς δουλεύουν οι «διεθνείς σύμβουλοι», αμέσως αντιλαμβάνεται πως πρόκειται για κείμενο από ανθρώπους άσχετους με την περιοχή μας, φτιαγμένο για να βγει η υποχρέωση. Πράγματι, στις 434 σελίδες δεν υπάρχει η παραμικρή τεκμηρίωση των ισχυρισμών που παρατίθενται, ενώ είναι χαρακτηριστική η άγνοια τόσο των ιδιαιτεροτήτων της περιοχής όσο και θεμάτων της νομοθεσίας.
Μας λένε π.χ. πως «η Δυτική Μακεδονία έχει καλή οδική σύνδεση με αστικά κέντρα της Ελλάδας και γειτονικών Βαλκανικών χωρών», αλλά οι αναφερόμενες χρονικές αποστάσεις αφορούν κίνηση με ΙΧ, όχι μεταφορές εμπορευμάτων. Και, περιέργως, έχουν ξεχάσει «το τρένο της Καλαμπάκας», ενώ εξακολουθεί να αγνοείται και η τύχη του βόρειου τμήματος του αυτοκινητόδρομου Ε65. Πουθενά δεν λαμβάνονται υπόψη οι ιδιαίτερες κλιματικές συνθήκες της περιοχής, που επηρεάζουν την οικονομική δραστηριότητα.
Μας λένε ακόμα πως «Η Αλβανία είναι η χώρα με τους περισσότερους τουρίστες προς τη Δ. Μακεδονία», την ώρα που ο Δήμος Πρεσπών ζητά να επιτραπεί η είσοδος εποχικών εργατών απ’ την Αλβανία για το μάζεμα των φασολιών. Προφανώς οι ξένοι «σύμβουλοι» θεωρούν πως οι διελεύσεις απ’ τα σύνορα αφορούν μόνο τουρισμό.
Το Σχέδιο προκαλεί πολλές απορίες κι ερωτηματικά. Ακολουθούν 20 επισημάνσεις:
- Οι συντάκτες δεν φαίνεται να έχουν αντιληφθεί πως η λιγνιτική βιομηχανία παράγει πλούτο, ο οποίος διαχέεται όχι μόνο στους Νομούς Κοζάνης & Φλώρινας, αλλά σε όλη τη Δυτική Μακεδονία και περαιτέρω στην ευρύτερη περιοχή της Βόρειας Ελλάδας,. Η μελέτη του ΤΕΕ Δυτ. Μακεδονίας τον Ιανουάριο 2020 κατέδειξε με τον πλέον εμφατικό τρόπο τη στενή συσχέτιση της λιγνιτικής δραστηριότητας με το ΑΕΠ της Δυτικής Μακεδονίας. Η συρρίκνωση της λιγνιτικής βιομηχανίας αποτυπώνεται ήδη στα κλειστά καταστήματα της περιοχής και η κατάσταση αναμένεται να επιδεινωθεί. Θα πρέπει να προβλεφθούν δράσεις σε όλη τη Δυτική Μακεδονία προκειμένου να δημιουργηθεί τζίρος στην περιοχή. Τέτοιες δράσεις απουσιάζουν απ’ το Σχέδιο, που αναλώνεται σε ευχολόγια.
- Ενώ το ίδιο το Σχέδιο (σελ. 76) αναφέρεται στην ανάγκη για «Ειλικρινή και δομημένη επικοινωνία με τις τοπικές κοινωνίες» ως παράγοντα επιτυχούς μετάβασης, αυτό που βλέπουμε είναι ανακοίνωση μέτρων, που έχουν προκύψει από επιλεγμένους συνομιλητές και κατά τα λοιπά κλειστές πόρτες κι αποκλεισμούς. Το χρονοδιάγραμμα της σελ. 2 είναι επιεικώς αστείο, δείχνει μια εντελώς αναιτιολόγητη βιασύνη! Δεν είναι αργά, η διαβούλευση για το Σχέδιο πρέπει να επεκταθεί χρονικά σε τουλάχιστον 3 μήνες και η Περιφέρεια να δημιουργήσει ένα δικτυακό τόπο διαβούλευσης, όπου ΟΛΟΙ οι πολίτες της Δυτικής Μακεδονίας να μπορούν να καταθέσουν την άποψή τους. Θυμίζω πως η Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας δεν έχει καν προχωρήσει στη συγκρότηση της Περιφερειακής Επιτροπής Διαβούλευσης. Στη Γερμανία η διαβούλευση με ανοικτή συμμετοχή ακολουθείται εδώ και χρόνια, την είχα δει το 1994, για την ανάπτυξη του λιγνιτωρυχείου Garzweiler στη Βόρεια Ρηνανία-Βεστφαλία. Πιθανά εκεί αντιλαμβάνονται πως αφενός οι αιρετοί δεν είναι «ο φωτεινός παντογνώστης», αφ’ ετέρου οι αποκλεισμοί δεν είναι παραγωγικοί.
- Αναφέρεται (σελ. 78) πως «από την ανάλυση της Ευρωπαϊκής εμπειρίας το σχέδιο μετάβασης πρέπει να είναι οργανωμένο σε διακριτές φάσεις, με προκαθορισμένους στόχους και δείκτες μέτρησης απόδοσης». Ωστόσο φάσεις και δείκτες δεν υπάρχουν στο Σχέδιο. Θα πρέπει πρώτα να δημιουργούνται οικονομικές δραστηριότητες και θέσεις εργασίας σε νέους τομείς. Συντεταγμένα, με χρονοδιάγραμμα, με στόχους και στάδια αξιολόγησης της πορείας. Με σοβαρότητα κι υπευθυνότητα. Και μόνο έπειτα να καταργούνται τομείς της λιγνιτικής δραστηριότητας. Όχι μια αψυχολόγητα βίαιη καταστροφή της λιγνιτικής βιομηχανίας, μόνο για να ωφεληθεί η κατανάλωση φυσικού αερίου και το εμπόριο εξοπλισμού ΑΠΕ.
- Δεν πρόκειται για Σχέδιο ανάπτυξης των λιγνιτικών περιοχών, αλλά για προσπάθεια επιβολής του φαραωνικού φωτοβολταϊκού εργοστασίου της ΔΕΗ(;) και παρουσίασής του περίπου ως «σωτηρία» της περιοχής. Για την περιοχή μας δεν έχει τόση σημασία η αξία της ηλεκτρικής ενέργειας που θα παράγει το μεγάλο φωτοβολταϊκό εργοστάσιο, όσο ο κύκλος εργασιών που θα δημιουργήσει τοπικά. Δεν υπάρχει τεκμηρίωση για τον αναφερόμενο αριθμό θέσεων εργασίας, ο οποίος είναι εντελώς αμφισβητήσιμος: ο καθαρισμός των πάνελ μπορεί να γίνει με ρομπότ και η φύλαξη με ηλεκτρονικά συστήματα, περιορίζοντας τα αντικείμενα απασχόλησης. Δυστυχώς, μοιάζει με προσπάθεια μερικής αναβίωσης του αλήστου μνήμης «Σχεδίου Ήλιος» του 2011-12, τότε που ο Σόιμπλε έψαχνε εναγωνίως στη χρεοκοπημένη Ελλάδα να βρει πελατεία για τα έτοιμα να κλείσουν Γερμανικά εργοστάσια κατασκευής Φ/Β. Η πελατεία δεν βρέθηκε και πολλά εργοστάσια έκλεισαν μη μπορώντας ν’ ανταπεξέλθουν στον ανταγωνισμό των Κινέζων, μαζί και τα έξι (6) Ελληνικά.
- Λείπει το χρονοδιάγραμμα της αποκατάστασης των εκτάσεων των ορυχείων, που είναι προαπαιτούμενο για την αξιοποίηση της τεράστιας έκτασης, που θα διατεθεί για άλλες χρήσεις. Σύμφωνα με τη νομοθεσία, υπάρχουν Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ) του Λιγνιτικού Κέντρου και Αποφάσεις Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων (ΑΕΠΟ). Μόνο που αναφέρονται στο χρονικό ορίζοντα του 2050, όχι του 2023 ή 2028. Τότε που (ενδεχομένως) θα γίνει απολιγνιτοποίηση σε Βουλγαρία-Τσεχία-Πολωνία και θα μπορούσε να γίνει ομαλά και στην Ελλάδα.
- Χωρίς λοιπόν να υπάρχουν εγκεκριμένες ΜΠΕ και ΑΕΠΟ για τις εκτάσεις των ορυχείων, στις σελ. 176-177 χωροθετούνται φωτοβολταϊκά εργοστάσια ηλεκτροπαραγωγής (εφεξής Φ/Β), που καλύπτουν 43.608 στρέμματα στην περιοχή Αμυνταίου και 120.138 στρέμματα στην περιοχή Κοζάνης-Πτολεμαΐδας. Συνολικά 163.746 στρέμματα δεσμεύονται για Φ/Β, δημιουργώντας ένα τεράστιο «Φ/Β τσιφλίκι» στη Δυτική Μακεδονία. Ποιος, πότε, πού και γιατί το αποφάσισε, ερήμην της Δυτικής Μακεδονίας, χωρίς ποτέ να εξεταστούν οι επιπτώσεις στην περιοχή; Δεν υπάρχουν Ειδικά Πολεοδομικά Σχέδια και θα συνταχθούν απλά για να επικυρώσουν τη χωροθέτηση των Φ/Β.
- «Παν μέτρον άριστον» και ποια είναι η φέρουσα ικανότητα της περιοχής σε Φ/Β; Γιατί δεν μπορούν να μπουν Φ/Β σε στέγες της Δυτικής Μακεδονίας, με κατάλληλα κίνητρα της Πολιτείας, αντί να δεσμεύονται εκτάσεις, που θα μπορούσαν να δοθούν για άλλες χρήσεις; Γιατί χωροθετήθηκαν καταρχήν τα Φ/Β, δεσμεύοντας εκτάσεις, πριν από οποιαδήποτε άλλη χρήση; Γιατί π.χ. δεν μπορεί να γίνουν εκτεταμένες φυτεύσεις με ακακίες και ποικιλία ανθοφόρων φυτών και ν’ αναπτυχθούν μελισσοκομία-κτηνοτροφία-υλοτομία, που είναι αειφόρες δραστηριότητες; Γιατί τα Φ/Β στις εκτάσεις των ορυχείων δεν μπαίνουν μόνο στις επικλινείς επιφάνειες, προκειμένου οι επίπεδες να παραμείνουν για άλλες χρήσεις; Γιατί πρέπει να μπουν πάνω από 2,5GW Φ/Β στη Δυτική Μακεδονία, δεσμεύοντας τεράστιες εκτάσεις και προκαλώντας κοινωνική αναστάτωση; Μήπως ένα μέρος τους μπορεί να τοποθετηθεί κατά προτεραιότητα σε όλα τα Μη Διασυνδεμένα Νησιά, που ηλεκτροδοτούνται πανάκριβα με πετρέλαιο, το οποίο πληρώνουμε όλοι μας μέσω των ΥΚΩ στους λογαριασμούς ρεύματος; Με τον τρόπο αυτό και Φ/Β θα βάλουμε, και τις ΥΚΩ θα μειώσουμε και συνάλλαγμα θα εξοικονομήσουμε, μέχρι να ολοκληρωθεί η καλωδιακή διασύνδεση των νησιών με την ηπειρωτική χώρα!
- Έγιναν 2 αρχιτεκτονικοί διαγωνισμοί της ΔΕΗ για αποκαταστάσεις εδαφών στις περιοχές ορυχείων Βόρειου Πεδίου και Αμυνταίου. Υλοποιήθηκαν; Θα υλοποιηθούν; Με ποιο χρονοδιάγραμμα; Θα γίνουν αρχιτεκτονικοί διαγωνισμοί για τις υπόλοιπες διαμορφώσεις; Με ποιο χρονοδιάγραμμα; Με ποια χρηματοδότηση; Σε τι ορίζοντα υλοποίησης; Γιατί δεν έχει ξεκινήσει ποτέ η αποκατάσταση των ανενεργών ορυχείων σε Βεύη και Κλειδί, που μπορεί να δώσει άμεσα θέσεις εργασίας;
- Δεν υπάρχει η παραμικρή αναφορά στην αξιοποίηση των χώρων των ΑΗΣ. Θα αξιοποιηθούν για κάποιες χρήσεις, όπως π.χ. μετατροπή σε κινηματογραφικά στούντιο, όπως είχε προταθεί για τον ΑΗΣ Πτολεμαΐδας; Θα κατεδαφιστούν, απελευθερώνοντας τις εκτάσεις και ανακυκλώνοντας τα υλικά, όπως επιτάσσει η Εθνική Στρατηγική για την Κυκλική Οικονομία; Θα γίνει μήπως εκεί το εργοστάσιο κατασκευής μετρητών ηλεκτρικής ενέργειας, που ανέφερε η προηγούμενη διοίκηση της ΔΕΗ; Θα παραμείνουν βιομηχανικά ερείπια, όπως η ΑΕΒΑΛ; Ή μήπως ετοιμάζονται για να καίνε τα σκουπίδια της υπόλοιπης Ελλάδας, γεμίζοντας τη Δυτική Μακεδονία με τις εξαιρετικά τοξικές και καρκινογόνες διοξίνες και φουράνια; Όσα χρόνια καίγαμε το λιγνίτη, πρώτες περιοχές σε καρκίνο στην Ελλάδα είναι οι Δράμα, Κιλκίς, Καρδίτσα & Γρεβενά, που δεν έχουν λιγνίτη. (Και πανευρωπαϊκά προηγείται η 97% υδροηλεκτρική Νορβηγία). Με την καύση των σκουπιδιών τι θα συμβεί; Θυμάται κανείς στην κυβέρνηση πως σημερινός Υπουργός είχε κάνει το Μάιο 2011 ερώτηση στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο για υψηλή συγκέντρωση φουρανίων στον καφέ που φτιάχνεται σε μηχάνημα με κάψουλες, σε σχέση με τον καφέ από απλές καφετιέρες; Ενδιαφέρονται για τον καφέ, αλλά όχι για τα σκουπίδια;
- Στο υποσέλιδο της σελ. 97 αναφέρεται πως «Για τις προκαλούμενες νέες θέσεις εργασίας χρησιμοποιήθηκαν οι πολλαπλασιαστές απασχόλησης κλειστού τύπου με βάση τους υπολογισμούς του Τεχνικού Επιμελητηρίου Δυτικής Μακεδονίας». Μόνο που το ΤΕΕ θεωρεί τους πολλαπλασιαστές απασχόλησης κλειστού τύπου ως εξωπραγματικούς, δεν συνιστά να χρησιμοποιηθούν και χρησιμοποιεί τους πολλαπλασιαστές παραγωγής. Συνεπώς οι υπολογισμοί θέσεων εργασίας του Σχεδίου είναι αβάσιμοι. Αυτό ισχύει βεβαίως και για το «Πεδίο ενεργειακής έρευνας και τεχνολογίας (ΠΕNΕΤ)», που υποτίθεται πως θα δώσει «Έως ~400 άμεσες και έμμεσες θέσεις εργασίας κατά την κατασκευή και έως ~2.200 κατά τη λειτουργία». Η αόριστη επίκληση «διεθνούς εμπειρίας» δεν αρκεί, απαιτείται τεκμηρίωση, η οποία δεν υπάρχει.
- Στην αγωνία των συντακτών να εμφανίσουν «εμβληματικές» επενδύσεις, δεν υπάρχει η παραμικρή μέριμνα για ανάπτυξη μικρομεσαίων επιχειρήσεων, που αποτελούν τη ραχοκοκαλιά της οικονομίας και δημιουργούν τοπική απασχόληση. Γιατί π.χ. δεν έχουν γίνει ακόμα Σταθμοί Εξυπηρέτησης Αυτοκινήτων στην Εγνατία Οδό και τον κάθετο άξονα, που εύκολα θα μπορούσαν να δημιουργήσουν περισσότερες μόνιμες θέσεις εργασίας σε σχέση με τα Φ/Β και τα αιολικά;
- Λείπει οποιαδήποτε αναφορά σε δράσεις που να αφορούν επιμέρους περιοχές: π.χ. δεν θα έχει νόημα να στηριχθεί η Κοζάνη, ενώ ταυτόχρονα θα συρρικνώνονται η Πτολεμαΐδα, τα Σέρβια ή η Φλώρινα. Κάθε πρωτεύουσα χρειάζεται την ενδοχώρα της, μόνη της δεν μπορεί να σταθεί, θα αποτελεί βαρίδιο για τους υπόλοιπους.
- Για ποιο λόγο προτείνεται «Πρωτότυπο θεματικό πάρκο» μόνο για τη Μεγαλόπολη, (σελ. 110, χρησιμοποιώντας μάλιστα εικόνα του φημισμένου Βρετανικού Eden Project), αλλά όχι για τη Δυτική Μακεδονία; Γιατί άραγε δεν μπορεί να γίνει ένα θεματικό πάρκο αξιοποιώντας τα μεγάλα μηχανήματα των ορυχείων και το Εκθεσιακό Κέντρο του ΛΚΔΜ;
- Γιατί δεν προτείνεται η εγκατάσταση συστήματος συγκράτησης του διοξειδίου του άνθρακα στη μονάδα Πτολεμαΐδα 5, το οποίο στη συνέχεια, με την ενέργεια των φωτοβολταϊκών, θα μπορούσε να αξιοποιηθεί για παραγωγή μεθανίου και διοχέτευσή του στο δίκτυο φυσικού αερίου, δημιουργώντας προϊόν με πρόσθετη αξία;
- Ο ορυκτός πλούτος αποτελεί πράγματι συγκριτικό πλεονέκτημα της περιοχής, ωστόσο η μακράν των υπολοίπων μεγαλύτερη μεταλλευτική βιομηχανία στην Ελλάδα είναι η εκμετάλλευση του λιγνίτη. Η διακοπή της ηλεκτροπαραγωγής από λιγνίτη δεν είναι απαραίτητο να σημάνει διακοπή της εκμετάλλευσης του λιγνίτη. Γιατί δεν προτείνεται η κατασκευή ξηραντηρίου λιγνίτη στη μονάδα Πτολεμαΐδα 5, που αποτελεί τη βασική προϋπόθεση για εξωηλεκτρικές χρήσεις του λιγνίτη και θα έπρεπε ήδη να κατασκευάζεται, δίνοντας θέσεις εργασίας; Ενώ αντίθετα υπάρχουν ευχολόγια περί «παραγωγής λιπασμάτων και εδαφοβελτιωτικών με βάση το λιγνίτη», (σελ. 113); Αγνοούν άραγε οι συντάκτες πως η περιοχή είχε παραγωγή λιπασμάτων με βάση το λιγνίτη, που την έκλεισε ο πατέρας του σημερινού Πρωθυπουργού;
- Το Σχέδιο αναφέρεται σε «Μονάδα ευφυούς κτηνοτροφίας και ζωοτροφών», «Έξυπνες αγροτικές μονάδες παραγωγής (π.χ. υδροπονία)», «Ενίσχυση καλλιέργειας προϊόντων ΠΟΠ με έμφαση στις εξαγωγές»: τι εμπόδισε τόσα χρόνια μέχρι σήμερα ν’ αναπτυχθούν παρόμοιες δράσεις; Δεν είχε γίνει άλλωστε και «πρότυπο θερμοκήπιο»;
- Ενώ μας μιλούν για τουρισμό και δείχνουν τη λίμνη και το Σπήλαιο του Δράκου στην Καστοριά, έχουν αγνοήσει τους ορεινούς όγκους και την υλοτομία, βασικό συγκριτικό πλεονέκτημα της Περιφέρειας. Όπως άλλωστε και τις πολλές λίμνες της περιοχής. Γιατί, π.χ. δεν μπορεί να ανακατασκευαστεί, με σύγχρονες προδιαγραφές, και να ασφαλτοστρωθεί ο δρόμος Πεύκος-Νέα Κοτύλη μέσω του Πάρκου Εθνικής Συμφιλίωσης στο Γράμμο, διευκολύνοντας και τον τουρισμό και την υλοτομία; Πώς θα συγκρατηθεί πληθυσμός στις ακριτικές περιοχές αν δεν γίνουν υποδομές;
- Για ποιο λόγο στο χάρτη της σελ. 182 προτείνεται να χωροθετηθεί Βιομηχανική-Επιχειρηματική Ζώνη στα παρόδια χωράφια δυτικά της Εθνικής Οδού απ’ τον Περδίκκα μέχρι τον ΑΗΣ Αμυνταίου, ενώ τέτοιες χρήσεις μπορούν να υπάρχουν μέσα στο χώρο του πρώην ορυχείου; Και τι απέγινε η περίφημη «Βιομηχανική Περιοχή» ανάμεσα στα Κοίλα και το Μαυροδένδρι; Πώς θα εγκατασταθούν νέες επιχειρήσεις όταν οι τηλεπικοινωνιακές υποδομές είναι εντελώς υποβαθμισμένες;
- Στις σελ. 26 & 31 του Σχεδίου αναφέρεται πως η περιοχή έχει «Ήπιο αιολικό δυναμικό που δεν ευνοεί την εκτεταμένη εγκατάσταση αιολικών πάρκων». Συνεπώς, όπως και πρόσφατα έγραψα, δεν υπάρχει απολύτως κανένας λόγος να αδειοδοτηθεί αιολικό εργοστάσιο (δεν πρόκειται για «πάρκο») ανάμεσα στα Δημοτικά Διαμερίσματα, στη χαμηλή λοφοσειρά απ’ την Καλαμιά και τη Λυγερή μέχρι το Μαυροδένδρι, τα Σιδερά και τα Λιβερά.
- Τέλος, η αγωνία των συντακτών να εμφανίσουν ένα πολυσέλιδο κείμενο οδήγησε σε κείμενο-αχταρμά, ανακατεμένη η Δυτική Μακεδονία με τη Μεγαλόπολη. Οι δυο περιοχές πρέπει να ξεχωρίσουν στο Σχέδιο, π.χ. σε δυο μέρη, καταρχήν για να διευκολύνεται ο αναγνώστης. Οι πληροφορίες για προγράμματα υδρογόνου που διεκδικούν χρηματοδότηση απ’ την Ευρ. Ένωση, για τις τεχνολογίες των μπαταριών, κλπ, είναι εντελώς περιττές και δεν προσθέτουν κάτι στο Σχέδιο, προσφέρονται μόνο για εντυπωσιασμό των αδαών.
Δυστυχώς, η Δυτική Μακεδονία κινδυνεύει να μετατραπεί σ’ ένα απέραντο βιομηχανοστάσιο, γεμίζοντας χωράφια και βοσκότοπους με Φ/Β και τα παρχάρια με αιολικά. Με την προοπτική αυτή, εκτός απ’ τις θέσεις εργασίας στη λιγνιτική βιομηχανία, θα κινδυνεύσουν και θέσεις εργασίας στη γεωργία και την κτηνοτροφία, κάτι το εντελώς απαράδεκτο.
Συνοψίζοντας, το Σχέδιο με τα λόγια χτίζει ανώγια και κατώγια! Η παρουσίαση της μελέτης του ΤΕΕ τον Ιανουάριο έκλεινε με τη χαρακτηριστική επισήμανση: «Όταν χάνεις 17% του ΑΕΠ, η απασχόληση μειώνεται 10%. Για να ανακτήσεις όμως τη χαμένη απασχόληση, πρέπει ν’ αυξήσεις το ΑΕΠ κατά 23%». Η αψυχολόγητα βίαιη απολιγνιτοποίηση θέτει τις βάσεις για να μην αναπληρωθούν ποτέ ΑΕΠ και θέσεις εργασίας. Ας ελπίσουμε πως αποτελεί μόνο μια πρώτη προσπάθεια, απλά για να δημιουργήσει βάση διαβούλευσης. Γιατί αν αυτό είναι το μέλλον της Δυτικής Μακεδονίας, ζήτω που καήκαμε! Η συρρίκνωση της Περιφέρειας είναι προ των πυλών, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τη μετανάστευση της νέας γενιάς.
