Δρ. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΠΟΥΛΟΣ Π. ΣΥΜΕΏΝ
Η Ευρωπαϊκή Ένωση οικοδομήθηκε με σκοπό να εγγυηθεί την ειρήνη και μάλιστα πάνω στην ιδέα ότι, αν οι οικονομίες της είναι αλληλένδετες μεταξύ τους, τότε καμιά χώρα δε θα έχει συμφέρον να διεξάγει πόλεμο με το δικό της γείτονα. Αυτή ήταν μια καλή ιδέα και λίγα χρόνια μετά τη λήξη του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, η Ευρώπη αποφάσισε να μεταμορφώσει το θλιβερό και επονείδιστο παρελθόν σε δημιουργική και θετική ενέργεια. Ήξερε να υπερβεί, πέραν των άλλων, τα μίση και τις προκαταλήψεις.
Το πρόγραμμά της ήταν κατά στάδια επιτυχές με τη διεύρυνση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, την εμβάθυνση της κοινής αγοράς, την καθιέρωση του ευρώ και την οικοδόμηση της ζώνης Schengen. Οι Ευρωπαίοι όχι μόνο μπορούσαν πλέον να διακινούνται ελεύθερα, αλλά και να επιλέγουν τον τόπο κατοικίας και να σχεδιάζουν και προγραμματίζουν τη ζωή τους πάνω σε ολόκληρη σχεδόν την ήπειρο. Ειρήνη, σταθερότητα, ελευθερία, δημοκρατία, οικονομική ευημερία, κοινωνική μέριμνα και καλή διακυβέρνηση έγιναν τα σύμβολα της Νέας Ευρώπης, στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η οποία έδειξε ότι είναι σε θέση να αφήσει στο περιθώριο όλα της τα κατακάθια της ευρωπαϊκής αποικιοκρατίας, του ιμπεριαλισμού, του ρατσισμού, του φασισμού, του κομμουνισμού, όπως επίσης και τις σφαγές των δύο παγκοσμίων πολέμων, τις παράξενες ιδέες επίσης και συνταγές που στο παρελθόν ξεπήδησαν από τη γηραιά ήπειρο.
Ωστόσο, η ευρωπαϊκή πολιτική και η οικονομική αρχιτεκτονική βρίσκονται μακριά από του να είναι περατωμένες. Η μη περάτωση κάθε φορά αναδύεται στην επιφάνεια σε στιγμές κρίσεων. Κρίσεις που την τελευταία δεκαετία πολλαπλασιάστηκαν και που διαπιστώνει κανείς πως κάθε κρίση ταρακουνάει τα ίδια τα θεμέλια της Ένωσης και της ευρωπαϊκής ενοποίησης. Η αποτυχία καθίσταται ακόμη πιο εμφανής και πιο μεγάλη όταν σε κάθε κρίση λείπει όχι μόνο η σαφής ευρωπαϊκή απάντηση, αλλά και δεν είναι παρούσα και η σαφής δημοκρατική εντολή από τους Ευρωπαίους πολίτες αναφορικά με τα ερωτήματα που τους θίγουν όλους στην ήπειρο.
Ο 21ος αιώνας θα περίμενε κανείς να είναι ο αιώνας της Ευρώπης, ένας αιώνας που η Ευρώπη θα ολοκλήρωνε την ένωσή της. Ωστόσο, τη δεκαετία που διανύουμε η Ένωση ήρθε αντιμέτωπη με δύο μεγάλες προκλήσεις και τώρα βρίσκεται στη διαδικασία της αντιμετώπισης της τρίτης πρόκλησης. Ως πρώτη θεωρείται η κρίση στην Ευρωζώνη-ή η οικονομική ή η κρίση του χρέους με αποκορύφωμα την κρίση στη χώρα μας, η οποία θα μπορούσε να είχε τελειώσει ακόμη και με την εξαφάνιση του ευρώ. Για την αντιμετώπιση της κρίσης αυτής έγιναν μια σειρά από συνόδους και η Ευρωπαϊκή Ένωση κατάφερε να βγει νικήτρια. Με τη ροή του χρόνου, οι οικονομίες των χωρών μελών άρχισαν να ανακάμπτουν και ταυτόχρονα αποκτήθηκαν νέα όργανα για το συντονισμό των οικονομικών πολιτικών στα πλαίσια της Ευρωζώνης.
Ωστόσο, μόλις η Ευρωπαϊκή Ένωση άρχισε να επανακτά την αξιοπιστία από τους πολίτες της, το 2015 ήρθε αντιμέτωπη με την προσφυγική κρίση και αναδύθηκαν στην επιφάνειά της ανεπάρκειες σε ότι αφορά στην αντιμετώπιση ενός κοινού κανόνα δικαίου σε σχέση με τις ροές των προσφύγων. Από τότε ο αριθμός των προσφύγων μεταναστών μειώθηκε σημαντικά και κατά συνέπεια και ο αριθμός των αιτούντων άσυλο στην Ευρώπη, αλλά οι αγωνίες για επανάληψη του 2015 στοιχειώνουν όλο και περισσότερο του ψηφοφόρους. Και μαζί με τις παραπάνω ανησυχίες όλο και περισσότερο αυξάνεται η συνειδητοποίηση ότι οι συγκρούσεις στη Μέση Ανατολή, η ενδεχόμενη σύρραξη με το Ιράν και η δημογραφική βόμβα της Αφρικής μπορούν να θέσουν σε κίνδυνο και πάλι την ευρωπαϊκή σταθερότητα.
Aμέσως μετά το δημοψήφισμα του Brexit τον Ιούνιο του 2016, οι άλλες 27 χώρες μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης συμφώνησαν για το χάρτη της Bratislava. Ένα χρόνο αργότερα οι ηγέτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης συγκεντρώθηκαν στο Tallinn και ενέκριναν την ατζέντα των ηγετών της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την κατεύθυνση των δραστηριοτήτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στις ημέρες μας βιώνουμε την τρίτη πρόκληση, δηλαδή την επικείμενη έξοδο της Μεγάλης Βρετανίας από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Θα πρέπει να γίνει κατανοητό ότι κανένα από τα κράτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ούτε και η Μεγάλη Βρετανία, δε θα είναι σε θέση να αντιμετωπίσει μόνο του τα μεγαθήρια, όπως τις ΗΠΑ, τη Ρωσία, την Κίνα και στο μέλλον την Ινδία.
Θα πρέπει να γίνει επίσης σαφές, ότι ούτε ένα από τα ευρωπαϊκά προβλήματα δεν μπορεί να λυθεί σε κρατικό επίπεδο και το κάθε πρόβλημα απαιτεί σαφή ευρωπαϊκή απάντηση και δράση, και το καθένα από αυτά είναι μόνο έκφραση της μη περάτωσης του ευρωπαϊκού Project.
Επιπλέον, το εξωτερικό περιβάλλον της Ευρώπης κατέστη πιο επικίνδυνο. Και παρά του ότι η παγκόσμια προσοχή στις ημέρες μας είναι εστιασμένη στους κινδύνους από την κλιμάκωση του κινεζικο-αμερικανικού εμπορικού πολέμου, δεν επιτρέπεται να αγνοείται εξίσου η καταστροφική διατλαντική σύγκρουση. Ο Trump φαίνεται να πιστεύει πραγματικά και ειλικρινά ότι τα γερμανικά αυτοκίνητα στους δρόμους των αμερικανικών πόλεων συνιστούν απειλή για την αμερικανική εθνική ασφάλεια. Αν μια μέρα ξυπνήσει και αποφασίσει να θέσει σε ισχύ υψηλά τελωνειακά τέλη εισαγωγής για τις ευρωπαϊκές αυτοκινητοβιομηχανίες, πολύ γρήγορα η κατάσταση μπορεί να εξελιχθεί και να γίνει πολύ δυσάρεστη. Η εχθρότητα της διοίκησης του Trump απέναντι στην Ευρωπαϊκή Ένωση δεν είναι πλέον μυστήριο. Ο Αμερικανός Πρόεδρος περιγράφει την Ευρωπαϊκή Ένωση ως «μια ομάδα χωρών που συνασπίστηκαν για να αποκομίσουν οφέλη από τις ΗΠΑ, ιδιαίτερα στο εμπόριο. Τα πρώτα χρόνια της προεδρίας του τα πέρασε υποδεικνύοντας στους Ευρωπαίους ηγέτες που συναντούσε να βγουν από την Ένωση, όπως στη Βρετανία, υποσχόμενος διμερείς συμφωνίες πιο ευνοϊκές» (Gelie Philippe: L’ Administration Trump degraden le status diplomatique de l’ Unitas européen, Le Figaro 9/1/2019). Ο Trump μεταμορφώνει τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής σε μια ανυπόφορη και αδίστακτη υπερδύναμη. Χρησιμοποιώντας τη δύναμη και την επιρροή της με ένα εγωιστικό τρόπο, ο Αμερικανός Πρόεδρος διαταράσσει τη διεθνή φιλελεύθερη τάξη. Η στάση του αυτή μπορεί να απειλήσει ακόμη και τη δημοκρατία στην Ευρώπη, εκτιμάει ο ακαδημαϊκός Robert Kagan (βλ.Robert Kagan: Le Monde, 27/1/2019). Ο Τρump προκάλεσε ήδη ένα ακόμη μεγαλύτερο σεισμό στις ημέρες μας με τη ανακοίνωση της δασμολόγησης από 1ης Σεπτεμβρίου 2019 όλων σχεδόν των εισαγόμενων προϊόντων από την Κίνα.
Οι στενές σχέσεις μεταξύ Ουάσιγκτον και των Βρυξελλών έχουν δοκιμαστεί ιδιαίτερα από την επιβολή δασμών στο χάλυβα στις εξαγωγές της Ευρωπαϊκής Ένωσης, την απειλή για περαιτέρω δασμούς στις εισαγωγές ευρωπαϊκών αυτοκινήτων, την ακύρωση της συμφωνίας με το Ιράν, που διαπραγματεύτηκαν από κοινού, την απομάκρυνση των Ηνωμένων Πολιτειών από την UNESCO και τέλος την απομάκρυνση του Trump από την παγκόσμια συμφωνία για το κλίμα. Η κρίση του Ιράν αποκαλύπτει επίσης το πόσο αδύνατη και αναποτελεσματική είναι η ευρωπαϊκή πολιτική παρά το γεγονός ότι το Παρίσι και το Βερολίνο αρνήθηκαν να συμμετάσχουν στην κοινή ναυτική δύναμη του κόλπου με τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής με σκοπό να εξασφαλίσει την ελεύθερη κυκλοφορίαs των πλοίων (Stroobants Jean-Pierre: Paris et Berlin refusent de se placer le sillage de Washington. Le Monde, 3/8/2019)
Δεν πρέπει επίσης να ξεχνάει κανείς ότι οι μεγάλες ψηφιακές καινοτομίες αναπτύχθηκαν και χρηματοδοτήθηκαν εκτός της Ευρώπης. Η προκαλούμενη ανάπτυξη από την ψηφιακή τεχνολογία έγινε κυρίως από τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής και τις δικές της GAFAM (Google, Amazon, Facebook, Apple, Microsoff), την Κίνα και τις δικές της BATX (Baiolu, Alibaba, Tencent, Xiaomi) και από τη ζώνη Ασία-ειρηνικού (Asie-Pacifique). Καμιά από τις δέκα πιο ισχυρές εταιρείες του κόσμου με όρους κεφαλαίου και επιρροής δεν είναι ευρωπαϊκή.
Ο κόσμος σήμερα έρχεται αντιμέτωπος με μια τεχνολογική επανάσταση ενός μεγέθους και μιaς ταχύτητας άνευ προηγουμένου, την οποία η Ευρώπη δεν πρέπει να χάσει σε καμιά περίπτωση. Οι οικονομικοί τομείς, που μερικοί πίστευαν ότι είναι αιώνιοι, στις ημέρες δίνουν την εικόνα του καταποντισμού, όπως η εικόνα του γίγαντα Kodak, ο οποίος δεν προέβλεψε έγκαιρα την ψηφιακή φωτογραφία. Αν η Ευρώπη απέτυχε στη μεγάλη έκρηξη του Ιντερνέτ, του οποίου σήμερα είμαστε όλοι μας περισσότερο πελάτες, παρά βασικοί παράγοντες, δεν πρέπει να επιτραπεί σε καμιά περίπτωση η απουσία της από τις επικείμενες επαναστάσεις, όπως είναι η τεχνητή ευφυΐα ή η προσωποποιημένη ιατρική ή το διάστημα. Οι πιο μεγάλες ανατροπές δεν είναι πίσω μας, αλλά μπροστά μας. Αυτό πρέπει να γίνει άμεσα και γρήγορη κατανοητό και με τη μέγιστη αντίδραση, ώστε η ήπειρός μας να επενδύσει μαζικά στις νέες τεχνολογίες, που θα δομήσουν την οικονομία και την απασχόλησή της τις προσεχείς δεκαετίες και θα εγγυηθούν μια ασφάλεια στην Ευρώπη.
Η σύγκληση των οικονομιών των χωρών μελών, η διακυβέρνηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η δημιουργία ευρωπαϊκού στρατού και αμιγούς διατραπεζικού συστήματος συναλλαγών, που θα αποτρέψει το μπλοκάρισμα των ευρωπαϊκών τραπεζών ή επιχειρήσεων από τις ΗΠΑ, σε περιπτώσεις παραβίασης κάποιων κυρώσεων, είναι από τα προβλήματα που πρέπει να επιλύσει άμεσα και να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις για μια κυρίαρχη Ευρώπη εδώ και τώρα η νέα Πρόεδρος της Κομισιόν Ursula von der Leyen, μια Ευρώπη, που δε θα εξαρτάται η ασφάλειά της από τις ΗΠΑ και θα την καθιερώσει ως παγκόσμια δύναμη του πλανήτη.
Το παρόν άρθρο δημοσιεύτηκε στο Deutsch-griechische Zeitschrift, γερμανικο-ελληνικό περιοδικό HERMES – ΕΡΜΗΣ, τεύχος 2/2019
