Εορτάζοντας τα διακόσια χρόνια από το 1821 παρουσιάζουν ενδιαφέρον ορισμένα στάδια που διήνυσε το Γένος πριν και μετά την Εθνεγερσία.
Ορισμένα προεπαναστατικά μεγέθη είναι χαρακτηριστικά. Ο θρυλικός Δρόμος της Μετάξης από την Κίνα κατέληγε με τον βόρειο άξονά του στην Τραπεζούντα και στη Σαμψούντα του Πόντου από όπου τα πολύτιμα εμπορεύματά της μεταφέρονταν στην Ευρώπη με πλοία. Άδειες ναυσιπλοΐας στον Εύξεινο και στα Στενά του Βοσπόρου η Πύλη χορηγούσε αποκλειστικά σε Ρωμιούς από το έτος 1581 μέχρι και το 1799.
Έλληνες Φαναριώτες ορίζονταν Ηγεμόνες υποτελείς στην Πύλη στις αυτόνομες Ηγεμονίες της Βλαχίας και της Μολδαβίας αδιαλείπτως μεταξύ 1721-1821. Μετέτρεψαν το Βουκουρέστι και το Ιάσιο σε κέντρα υψηλής ελληνικής παιδείας, σύμφωνα με τους ιστορικούς Γιόγκα και Μαρκ Μαζάουερ που υπογραμμίζει:
«Οι λέξεις Ρουμανία και Βουλγαρία ήσαν έννοιες άγνωστες, οι οποίες, ακόμη και το 1830, ενέπνεαν μονάχα μια χούφτα διανοουμένων και αγωνιστών».
Έλληνες ήλεγχαν απόλυτα τα ποταμόπλοια στον Δούναβη καθ’ όλο το μήκος του στις Αυτοκρατορίες των Οθωμανών και των Αψβούργων, καθώς επίσης στον Νείλο της Αιγύπτου όπου κυριαρχούσαν στο εμπόριο και στον πολιτισμό, αλλά και στην εξουσία. Ταμίας του Χεδίβη Αντιβασιλέως της Αιγύπτου Μωχάμετ ΄Αλη και διαχειριστής των απεράντων βασιλικών κτημάτων του ήταν ο Μιχαήλ Τοσίτσας, μέγας εθνικός ευεργέτης από το Μέτσοβο.
Εκατοντάδες χιλιάδες Έλληνες εγκατέστησε το 1775 η Τσαρίνα Μεγάλη Αικατερίνη στην Οδησσό και τους παρεχώρησε 14.000 στρέμματα στην περιοχή. Ήλεγχαν το εμπόριο. Στην Κασπία με τον Βαρβάκη παρήγαν και μονοπωλούσαν το ακριβότερο χαβιάρι. Στις Ινδίες διέπρεπε ο διεθνής εμπορικός οίκος Ράλλη και στην Καλκούτα λειτουργούσε ελληνορθόδοξος ναός των Ελλήνων. Λαμπρές κοινότητες Ελλήνων επίσης ανθούσαν στις σημαντικότερες πόλεις της Ευρώπης όπως Λονδίνο, Άμστερνταμ, Παρίσι, Λειψία, Μόναχο, Βιέννη, Πέστη, Βενετία, Τεργέστη, Λιβόρνο, Πίζα, Μάλτα κ.α.
Το ζωηρό κίνημα του Φιλελληνισμού στην Ευρώπη αλλά και στην Αμερική προσέφερε στο Γένος, παράλληλα προς την βοήθεια και τους επί τόπου εθελοντές, κάτι σημαντικότερο: την πολιτική νομιμοποίηση των εξεγερθέντων Ελλήνων και την ηθική υποχρέωση των Ευρωπαϊκών Δυνάμεων να εξαιρέσουν την Εθνεγερσία μας από την απαγόρευση κάθε επαναστατικού κινήματος σε ευρωπαϊκό έδαφος.
Την 25 Μαρτίου 1821 στα όρια του μετέπειτα πρώτου εμβρυακού Κράτους ζούσαν 939.000 άνθρωποι, ανάμεσά τους ολιγοστοί Τούρκοι και περισσότεροι εξισλαμισμένοι Αλβανοί. Σ’ αυτούς προσετέθησαν κατά τον Αγώνα οι περίφημοι «ετρόχθονες» αγωνιστές, αλλά, επτά χρόνια αργότερα, όταν στις 12 Ιανουαρίου 1828 ανέλαβε Κυβερνήτης ο Ιωάννης Καποδίστριας, μέτρησε μονάχα 719.000 ψυχές.
Ο Κυβερνήτης βρήκε τα ταμεία άδεια αλλά γεμάτα χρέη. Το 1828 η Ελλάδα χρωστούσε στους ξένους δανειστές της και, φυσικά, αδυνατούσε να εξοφλήσει 70 εκατομμύρια χρυσά φράγκα από τα δάνεια που οι επαναστατικές κυβερνήσεις είχαν συνάψει στο Λονδίνο με ληστρικούς όρους και υποθήκη την εθνική γη το 1824-1825. Σε διάστημα μικρότερο των δύο γενεών μεταξύ 1832-1893 το Δημόσιο Χρέος θα εννεαπλασιασθεί ανατοκιζόμενο από 70 σε 640 εκατομμύρια χρυσά φράγκα. Επακολουθούν αλλεπάλληλες πτωχεύσεις του Κράτους.
Ωστόσο, στη διάρκεια 128 μόλις ετών και τεσσάρων μόνον γενεών, μεταξύ 1821-1949, οι Έλληνες διεξήγαγαν έξη νικηφόρους πολέμους το 1821-1828, 1912-1913, 1916-1919, 1920-1921 και 1940-1941. Ενδιαμέσως διεξήγαγαν επίσης, ακόμη και μέσα στον πόλεμο, έξη τουλάχιστον εμφυλίους πολέμους, ενώ εξ ιδίων σφαλμάτων υπέστησαν καταστροφή σε τρείς πολέμους το 1897, το 1922 και το 1974. Επεκράτησαν επίσης κατά τον Μακεδονικό Αγώνα και τις επαναστάσεις της Κρήτης και της Σάμου. Μετά -και παρά- την Μικρασιατική Καταστροφή, η Ελλάδα το 1924 είχε πενταπλασιασθεί, είχε υποδεχθεί περισσότερους από 1,5 εκατομμύριο ανέστιους πρόσφυγες, είχε ανταλλάξει τους αλλογενείς κατοίκους της και ο πληθυσμός της είχε αυξηθεί στα 6,2 εκατομμύρια, εθνικά ομοιογενής κατά 94%. Μέχρι το 1940 πολλαπλασιάζεται εντυπωσιακά η γεωργική και βιομηχανική παραγωγή της Ελλάδος κι εξαπλώνεται η ελληνική ναυτιλία. Αλλά επέρχεται νέος κύκλος αίματος και ολοκληρωτικής καταστροφής, που σώρευσαν μεταξύ 1940-1949 ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, οι ξένοι κατακτητές και ο Εμφύλιος Πόλεμος, ο καταστροφικότερος όλων.
I. Μέρτζος
