Του Δημήτρη Μεκάση –
Μια στενόμακρη πόλη είναι η Φλώρινα, ανάμεσα σε δυο βουνά. Την διασχίζει ένα ποτάμι και ο Κεντρικός δρόμος. Αυτός ο Κεντρικός δρόμος ήταν η αιτία που η πόλη χτίστηκε στην σημερινή της θέση. Ένας δρόμος με κίνηση, από την αρχαιότητα ακόμη, όπου χτίστηκαν κάποια πανδοχεία και πεταλωτήρια για τους ταξιδιώτες. Η βυζαντινή της ονομασία ήταν Χλερηνός, και έτσι ονομαζόταν μέχρι την τουρκική κατάκτηση. Αργότερα, τον 15ο αιώνα και μετά, όλοι οι χάρτες και τα έγγραφα την αναφέρουν ως Φλώρινα. Χλερηνός και Φλώρινα, δυο όμοιες λέξεις. Τι σύμπτωση! Χλερηνός στα ελληνικά σημαίνει χλωρός, πράσινος, ανθισμένος, και η λέξη Florina στα λατινικά ερμηνεύεται ως καταπράσινη, ανθισμένη.
Η ιστορία της Φλώρινας είναι βουτηγμένη στο σκοτάδι, με εξαίρεση κάποιες αναλαμπές. Είναι οι λιγοστές αναφορές, που δηλώνουν την ύπαρξή της στο πέρασμα των αιώνων. Μόνο ο 20ος αιώνας έχει καταγραφεί με επάρκεια. Είναι ο δικός μας αιώνας. Είναι τα χρόνια που ζήσαμε, διαβάσαμε, αλλά και ακούσαμε τόσες ιστορίες και γεγονότα από τους γεροντότερους.
«Οι τρεις Φλώρινες», έλεγε κάποτε ένας παλιός οικοδόμος. Και εννοούσε την αρχιτεκτονική των σπιτιών της πόλης της Φλώρινας, αλλά και την σύνθεση του πληθυσμού, στον 20ο αιώνα.
Η «πρώτη Φλώρινα» ήταν αυτή των αρχών του αιώνα. Τα σπίτια τότε ήταν κατασκευασμένα με ξύλα και πλίνθους. Τα κεραμίδια καμπυλωτά, και ο πρώτος όροφος προεξείχε. Ψηλοί μαντρότοιχοι και γερές πόρτες, που δήλωναν ανασφάλεια. Τα σπίτια αυτά κατασκευάζονταν από δικά μας συνεργεία και επιτόπου έφτιαχναν τα υλικά. Άλλοι με μεγάλα πριόνια έκοβαν τους κορμούς δένδρων και έκαμναν σανίδες, και άλλοι με λάσπη και άχυρο γέμιζαν τα καλούπια και τα άφηναν στον ήλιο για να γίνου πλίνθοι. Ο πρωτομάστορας ήταν αυτός που έκαμνε το σχέδιο του σπιτιού και καθοδηγούσε τις εργασίες. Έτσι απλά χτιζόταν ένα σπίτι. Ο τρόπος αυτός οικοδόμησης χάθηκε στις αρχές του 20ου αιώνα. Τέτοια σπίτια έχουν μείνει μερικά, αλλά είναι ακατοίκητα και ερειπωμένα, αφού χαρακτηρίστηκαν ως διατηρητέα.
«Η δεύτερη Φλώρινα» ήταν των νεοκλασικών και εκλεκτικιστικών κτηρίων, που χαρακτηρίζει την περίοδο του Μεσοπολέμου και μεταπολεμικά. Τότε εφαρμόστηκε το γαλλικό σχέδιο, που άλλαξε την ρυμοτομία της πόλης. Τα σχέδια των νέων σπιτιών γινόταν από διπλωματούχους αρχιτέκτονες και πολιτικούς μηχανικούς. Τα συνεργεία των οικοδόμων ήταν τα παλιά συνεργεία, που είχαν μάθει να χτίζουν νεοκλασικά κτήρια, κυρίως στην Ρουμανία, αλλά και στην νότια Ελλάδα. Το 1886, χτίστηκε το πρώτο εκλεκτικιστικό-νεοκλασικό σπίτι στην πόλη μας, των αδελφών Μάντσιου στην οδό Στεφάνου Δραγούμη. Το 1905, χτίστηκαν μερικά εκλεκτικιστικά-νεοκλασικά κτήρια, που ήταν δημόσια κτήρια, όπως σχολεία, δικαστήρια κλπ, και λίγες κατοικίες στο ποτάμι. Στην συνέχεια όλα τα σπίτια που χτιζόταν είχαν νεοκλασικά στοιχεία. Τα σπίτια αυτά ήταν χαρούμενα σπίτια. Χτισμένα από πέτρα και τούβλα, και ευρωπαϊκά κεραμίδια. Με μπαλκόνια, μαντρότοιχους με κάγκελα, και πόρτες σιδερένιες με σχέδια, αλλά και ξύλινες εξώπορτες σκαλιστές. Τα νεοκλασικά κτήρια έδωσαν στην πόλη μας μια ξεχωριστή εικόνα, καθώς αυτά δέθηκαν με το ευρύτερο περιβάλλον. Τα τελευταία νεοκλασικά χτίστηκαν στην δεκαετία του 1950.
«Η τρίτη Φλώρινα» είναι η Φλώρινα του μπετόν, του τσιμέντου και των πολυκατοικιών. Είναι η περίοδος που αρχίζει από το 1970 και μετά, τότε που κατεδαφίστηκαν τα παλιά και τα νεοκλασικά σπίτια και στην θέση τους χτίστηκαν πολυκατοικίες με το σύστημα της αντιπαροχής. Η ιστορία του μπετόν στην Φλώρινα όμως αρχίζει, το 1928, όταν χτίστηκε με κολώνες και πλάκες από μπετόν, το Μέγαρο Γούναρη, στην γωνία των οδών Στεφάνου Δραγούμη και Νικολάου Χάσου. Αργότερα το μπετόν χρησιμοποιήθηκε και σε άλλα δημόσια κτήρια, κυρίως για τα δάπεδα, μέχρι που φτάσαμε στις πολυκατοικίες, που άρχισαν να χτίζονται στην δεκαετία του 1960. Με την αντιπαροχή οικοδομήθηκαν πολλές πολυκατοικίες που άλλαξαν την εικόνα της πόλης. Ακαλαίσθητες χωρίς γούστο ασχήμαιναν την πόλη, αλλά έλυσαν πολλά κληρονομικά προβλήματα.
Η Φλώρινα άλλαξε όψη τρεις φορές μέσα στον 20ο αιώνα. Άλλαξε όμως και η σύνθεση του πληθυσμού. Στις αρχές του 20ου αιώνα ήταν η πρώτη περίοδος. Ήταν «η Φλώρινα των μουσουλμάνων», επειδή οι Τούρκοι, οι Αλβανοί και οι Τσιγγάνοι υπερίσχυαν πληθυσμιακά, έναντι των χριστιανών. Αργότερα, την περίοδο 1923-29 οι μουσουλμάνοι ανταλλάχτηκαν και πήγαν στην Τουρκία και μερικοί στην Αλβανία.
Η δεύτερη περίοδος ήταν «η Φλώρινα των προσφύγων». Μετά το 1913, ήρθαν οι πρώτοι έλληνες πρόσφυγες από το Μοναστήρι και το 1918 άλλο ένα κύμα προσφύγων από το Μοναστήρι. Επίσης το 1913 ήρθαν στην Φλώρινα αρκετοί εβραίοι, που κατοίκησαν μέχρι το 1943. Το 1921 ήρθαν οι έλληνες πρόσφυγες από την Βόρειο Ήπειρο. Μετά την Μικρασιατική Καταστροφή, από το 1923 και μετά ήρθαν οι Έλληνες από την Μικρά Ασία τον Πόντο και την ανατολική Θράκη. Η Φλώρινα έγινε πόλη των προσφύγων. Τότε χτίστηκαν πολλοί προσφυγικοί συνοικισμοί και η πόλη επεκτάθηκε στην βορινή πλαγιά του βουνού.
Η τρίτη περίοδος είναι «η Φλώρινα της εσωτερικής μετανάστευσης», που άρχισε μετά το 1970. Τα παιδιά των αγροτών μορφώθηκαν σπούδασαν και κάνουν αστικά επαγγέλματα. Άλλοι αγρότες παράτησαν τις αγροτικές δουλειές και άνοιξαν καταστήματα και επιχειρήσεις στην πόλη. Πολλοί από άλλες περιοχές αναζήτησαν καλύτερη τύχη στην πόλη μας. Ο πληθυσμός της αυξήθηκε, όπως και η ζήτηση διαμερισμάτων. Σχηματίστηκαν νέες γειτονιές και η πόλη επεκτάθηκε προς τα βόριο-ανατολικά.
Αναζητώντας τους παλιούς Φλωρινιώτες διαπιστώνει κανείς ότι όλοι έχουν έρθει στην Φλώρινα τα τελευταία εκατό χρόνια. Ελάχιστες είναι οι οικογένειες που δεν γνωρίζουν από πού κατάγονται, επομένως ανήκουν στους πολύ παλιούς Φλωρινιώτες. Τελικά Φλωρινιώτης είναι όποιος γεννιέται και ζει σε αυτήν την πόλη. Αυτός που αγωνίζεται για μια καλύτερη Φλώρινα.
Δημήτρης Μεκάσης
