Του ΔΗΜ. Η. ΔΗΜΟΠΟΥΛΟΥ
ΠΕΛΕΚΑΣ
( Η ιστορία μιας Μπουρνιώτικης οικογένειας, εκ των 14 δεκατεσσάρων που δημιούργησαν το ιστορικό χωριό του ΜΠΟΥΡΙΝΟΥ ).
Πελέκας Ηλίας του Ευθυμίου
Ο Αϊ – Νικόλας του Μπούρινου
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Πόση συμπάθεια, εκτίμηση και σεβασμό τρέφω σε γέροντες, που αν και υπερήλικες έχουν πλήρη συνείδηση και συναίσθηση των λόγων τους, αλλά και των έργων τους και ο κάθε λόγος τους είναι μετρημένος, ζυγισμένος, εκπέμπει μηνύματα για μας τους νεότερους και η συμπάθεια μετατρέπεται σε αγάπη, όταν ασχολούνται με την ιστορία της γενιάς του.
Έναν τέτοιο γέροντα γνώρισα στην ΑΙΑΝΗ με υπόδειξη του επιστήθιου φίλου μου Δημήτρη Καλιαμπάκα του Χρήστου και συγγενή του, τον ΠΕΛΕΚΑ ΗΛΙΑ ΤΟΥ ΕΥΘΥΜΙΟΥ, που μαζί με τη σύζυγό του Ελισάβετ απολαμβάνει τις χαρές της ζωής με τα επτά παιδιά του που είναι ο Ευθύμιος, ο Ζήσης, η Ιωάννα, ο Δημήτρης, η Ευγενία, ο Ιωάννης και η Ευαγγελία, τα δεκατρία εγγόνια του και τα επτά δισέγγονά του.
Είναι μια από τις δεκατέσσερις πατριαρχικές οικογένειες, οι οποίες κατοίκησαν στο χωριό ΜΠΟΥΡΙΝΟ, όλες κατατρεγμένες από τους Τούρκους και η καθεμιά έχει τη δική του ιστορία.
Τις οικογένειες τις έχει αναφέρει πολλές φορές ο ΑΕΙΜΝΗΣΤΟΣ και πάντα στη σκέψη μου επιστήθιος φίλος ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΣΙΑΜΠΑΝΟΠΟΥΛΟΣ, όπως τα 156 μικρά ονόματα, που βρέθηκαν στη πρόθεση του ΑΪ ΝΙΚΟΛΑ του ΜΠΟΥΡΙΝΟΥ, όταν έγινε η αναπαλαίωση το 1989.
Μπούρινος (χωριό)
Γράφει ο αείμνηστος Κων/νος Σιαμπανόπουλος στο βιβλίο του Ο ΝΟΜΟΣ ΚΟΖΑΝΗΣ ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΚΑΙ ΤΟ ΧΡΟΝΟ ΦΥΣΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΠΑΡΑΔΟΣΗ σελ. 45.
Στα βορινά του χρωμίου και σε απόσταση τεσσάρων χιλιομέτρων από αυτό, σε μια χαραδροχοάνη του όρους Βούρινου είναι κτισμένος ο ιστορικός ναός του Αγίου Νικολάου. Ανεγέρθηκε το έτος 1859 από τους κατοίκους του μικρού κτηνοτροφικού χωριού ΜΠΟΥΡΙΝΟΥ. ( Κατά τον Ηλία Πελέκα ο ναός κτίστηκε από την ιερά Μονή του ΟΣΙΟΥ ΝΙΚΑΝΟΡΑ της ΖΑΜΠΟΡΔΑΣ το έτος 1859). Το τέμπλο του κατασκευάστηκε το 1861 και ο κυρίως ναός με το ιερό βήμα αγιογραφήθηκαν το 1871. Το 1990 αγιογραφήθηκε και ο γυναικωνίτης με δαπάνες του Κώστα και της Βάσως Σιαμπανοπούλου «εις μνήμην των γονέων των και της μονάκριβης θυγατρός Θεολογίας».
Το χωριό καταστράφηκε το 1880 και ο ναός αφημένος στη φθορά του χρόνου κινδύνεψε να καταρρεύσει. Για την αναθέρμανση, όμως, της εθνικής μνήμης και προς τιμήν των αγωνιστών της επανάστασης του 1878 και «επί των αιώνας αγωνιζομένων εις την μακεδονικήν γην υπέρ της ασφαλείας όλων των Ελλήνων», ο Σύνδεσμος Γραμμάτων και Τεχνών Ν. Κοζάνης κατά τα έτη 1989, 1990 και 1991 εξωράισε τον όλο χώρο, περιέφραξε και δενδροφύτευσε έκταση 30 στρεμμάτων, με τη βοήθεια του δασαρχείου κατασκεύασε παραδοσιακές βρύσες, ανακαίνισε πλήρως το ναό, αγιογράφησε το γυναικωνίτη με τον εξαίρετο αγιογράφο Παναγιώτη Χατζόγλου και ανήγειρε κτήριο Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα, με ΜΝΗΜΕΙΟ, στο οποίο τοποθέτησε απεικονίσεις μαχών, φωτογραφίες αγωνιστών, αντίγραφα επαναστατικών προκηρύξεων του 1878, καθώς και μαρμάρινες στήλες με ονόματα αγωνιστών Μακεδόνων και άλλων Ελλήνων «αγωνισθέντων υπέρ της σωτηρίας της Μακεδονίας». Πλήθος προτομών εντός του περιφραγμένου χώρου των τριάντα στρεμμάτων.
Κατά το ΔΑΣΚΑΛΟ, όπως μου εκμυστηρεύτηκε στις κατ’ ιδίαν συζητήσεις, διότι τα τελευταία χρόνια ήμουν πολύ κοντά του, ίσως ο κοντινότερος, απ’ το ερειπωμένο χωριό, η καταστροφή του 1880 ήταν ολοκληρωτική, δεν βρέθηκε τίποτα, μόνο στην πρόθεση του Αϊ-Νικόλα βρέθηκαν 156 μικρά ονόματα. Τίποτε άλλο. Κατά τον Ηλία Πελέκα του Ευθυμίου το χωριό Μπούρινος συστάθηκε από το 1700-1800 σταδιακά από οικογένειες κατατρεγμένες από τους Τούρκους και από διάφορα μέρη της Δυτικομακεδονικής γης, όπως και η καθεμία έχει τη δική της μοναδική ιστορία και κατοίκησαν στο χωριό δεκατέσσερις πατριαρχικές οικογένειες στο σύνολό τους, κτηνοτροφικές, ασυμβίβαστες στα καμώματα του δυνάστη Τούρκου.(Τον αριθμό των οικογενειών μου είχε αναφέρει και Ο ΔΑΣΚΑΛΟΣ ΜΟΥ). Μια τέτοια οικογένεια είναι και του ΠΕΛΕΚΑ.
ΤΣΟΥΡΧΛΙ (ΑΪ ΓΙΩΡΓΗΣ ΓΡΕΒΕΝΩΝ) 1830.
Η ελεύθερη Ελλάδα προσπαθεί να συμμαζέψει, ό,τι έχει απομείνει όρθιο. Οι Τούρκοι έχουν αγριέψει, προκαλούν οι χειρότεροι δυνάστες όλων των αιώνων και όλων των εποχών. Τα μισιακά στους Μπέηδες είναι γνωστά και της γενιάς μου.
Στην πλατεία του Τσουρχλίου (Αγίου Γεωργίου Γρεβενών) μαζεμένοι οι κάτοικοι του χωριού να παραδώσουν το μισό του γεννήματος, που παρήγαγαν στον ΜΠΕΗ. Ανάμεσά τους και ο ΚΩΣΤΑΣ ΒΗΡΟΣ, προπάππους του Ηλία Πελέκα. Μέτρο αμοιβής ήταν το ΟΣΜΑΚΙ (η λέξη είναι Τούρκικη). Ένας λαξευμένος στο εσωτερικό του κορμός δένδρου, που η χωρητικότητά του ισοδυναμεί με την χωρητικότητα ενός τενεκέ σήμερα κατά τον Ηλία Πελέκα.
Έρχεται η σειρά του ΚΩΣΤΑ, δεν σκύβει το κεφάλι, κοιτάει κατάματα τον Μπέη. Τον βλέπει και αυτός και αρχίζει ο διάλογος:
-Θα μου δώσεις δυο σε μένα, ένα σε σένα, λέει ο Μπέης.
-Όχι, θα σου δώσω ένα σε σένα και ένα σε μένα, έτσι είναι τα μισιακά.
Ο διάλογος συνεχίστηκε με ένταση, οργή, αγανάκτηση έως τη στιγμή που ο Κώστας αγανακτισμένος σηκώνει το (τσουκάλι) οσμάκι γεμάτο και τον χτυπά στο κεφάλι και τον σκοτώνει στέλνοντάς τον να βρει τα μισιακά δυο σε μένα και ένα σε σένα.
Το ίδιο βράδυ παίρνει την οικογένειά του, το βιός του και ό,τι μπορούσε να πάρει και εγκαθίσταται στον ΜΠΟΥΡΙΝΟ. Ο αδελφός του πήγε στην Κασσάνδρα Χαλκιδικής.
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΒΗΡΟΣ, που από δω και πέρα θα ονομάζεται ΠΕΛΕΚΑΣ είχε τρεις γιους: Το Δημήτριο, τον Αθανάσιο και τον Ευάγγελο και μια κόρη τη Βάια, την οποία παντρέψανε με τον ΚΑΛΙΑΜΠΑΚΑ ΝΙΚΟΛΑΟ. Οι Καλιαμπακαίοι κατοικούσαν ήδη στον ΜΠΟΥΡΙΝΟ και έχουν τη δική τους ιστορία, όπως και οι δεκατέσσερις οικογένειες του χωριού.
Ο Καλιαμπάκας Νικόλαος με τη Βαϊα Βήρου-Πελέκα απέκτησαν δύο αγόρια, το Χρήστο και το Βαγγέλη. Ο Χρήστος, έζησε και πέθανε στο Δαφνερό (είναι παππούς του επιστήθιου φίλου μου Καλιαμπάκα Δημήτρη), σε ηλικία 105 χρονών, καβαλάρης και τακτικός επισκέπτης στον Μπούρινο, κάθε χρόνο όσα χρόνια έζησε. Ο δε Βαγγέλης παντρεύτηκε στον Ταξιάρχη, έμεινε, έζησε και απέκτησε το Δημήτρη (Κνίδη), το Θύμιο (Ταξιάρχη), το Γιώργο και τον Κων/νο (Γρεβενά).
Καλιαμπάκας Χρήστος, Πελέκας Ηλίας, Καλιαμπάκας Δημήτριος, Πελέκα Ελισσάβετ
Οι Πελεκάδες μετοίκησαν αρχικά μετά την καταστροφή του ΜΠΟΥΡΙΝΟΥ στο Χρώμιο και αργότερα στην ΑΙΑΝΗ. Τσελιγκάδες, χωρίς υπακοή στον Μπέη της Αιανής, εκτοπίστηκαν (εξορίστηκαν) απ’ αυτόν στο Χρώμιο βγάζοντας τα κεραμίδια του σπιτιού τους από τη σκεπή. Ο Αθανάσιος Πελέκας, προπάππους του Ηλία Πελέκα ήταν εξόριστος για εννέα χρόνια, από το 1903 έως το 1912, χρονιά απελευθέρωσης. Ήταν ένας από αυτούς της εκκλησιαστικής επιτροπής, που έκαναν τον Άϊ- Γιώργη Αιανής, από το 1901 ως το 1922. Υπάρχει καταγεγραμμένο το όνομά του σ’ όλες τις βεβαιώσεις μέχρι το τέλος των εργασιών του ναού.
Τα περιουσιακά στοιχεία των Πελεκάδων: (300) τριακόσια πρόβατα, (900) εννιακόσια γίδια, (36) τριάντα έξι αγελάδια και (17) δέκα επτά φοράδες, που έβγαζαν μουλάρια, τα οποία πουλούσαν σε κυρατζήδες (μεταφορείς) και συμπλήρωναν το εισόδημά τους. Καλλιεργούσαν ελάχιστα χωράφια στη λάθρα και ήσαν άκληροι μέχρι το 1939, χρονιά που πήραν κλήρο όλοι, όσοι ήσαν παντρεμένοι.
Το 1985 το χωριό Τσουρχλίου (Αϊ Γιώργης Γρεβενών), έπαιρνε τηλέφωνο για πρώτη φορά στην ιστορία του χωριού. Το όλο έργο δημοπρατήθηκε από την τότε Νομαρχία Κοζάνης και μειοδότης του έργου ήταν ο Ιωάννης Χατζίδης από τον Άργιλο Κοζάνης, ο οποίος δε διέθετε το κατάλληλο εργαλείο για να μπουν τα τηλεφωνόξυλα. Έτσι, απευθύνθηκε στον Ηλία Πελέκα, που διέθετε στο τρακτέρ του μια αρίδα 60 εξήντα πόντων. Οι τρύπες όμως έπρεπε να είναι πάνω από 120 πόντους. Γι’ αυτό, ο Ηλίας Πελέκας πήγε στη Κοζάνη, επέκτεινε την αρίδα και ανέλαβε την εκσκαφή του δικτύου με σκοπό την τοποθέτηση των τηλεφωνόξυλων από τον προαναφερόμενο εργολάβο. Είχε φτάσει στο τέλος, είχε όμως μεσημεριάσει και το χωριό ήταν πολύ κοντά. Η ταλαιπωρία, η πείνα, η δίψα τον έκανε να τα παρατήσει και να πάει στο χωριό για ένα ξαπόσταμα, μια ξεκούραση, μια ανάσα. Κοντολογίς φτάνει στο καφενείο του χωριού, όπου ζητάει κάτι πρόχειρο του καφετζή να του ετοιμάσει για να φάει να ξαποστάσει. Στα χωριά τότε πού να είχε φαγητό… Κανένα αυγό, τυρί, κονσέρβα κλπ.
– Παλληκάρι δεν είσαι από εδώ;
– Μωρέ από εδώ είμαι αλλά δεν ξέρω από ποιο σόι κρατάει η σκούφια μου.
Έτσι μόλις τελείωσε το πρόχειρο φαγητό, ο καφετζής και ένας θαμώνας τον πήγαν στον πιο γέρο του χωριού, τον μπάρμπα-Θανάση 93 χρονών. Μόλις τον αντίκρισε, του είπε: «Εσύ δικό μας παιδί είσαι, αλλά δεν μπορώ να θυμηθώ. Βλέπεις τα γεράματα δε μου επιτρέπουν να θυμάμαι τα περασμένα». Ο παππούς, όμως, το είχε δέσει κόμπο, έπρεπε με κάθε θυσία να θυμηθεί. Είχαν μια ολόκληρη ιστορία γεμάτη Ελλάδα και πλημμυρισμένη από Μακεδονία. Ο παππούς Θανάσης έκανε και ένα γιο Χωροφύλακα, το Θεόδωρο Κοτίτσα με τον οποίο αντάμωσε ο μπάρμπα-Ηλίας Πελέκας στο Νοσοκομείο Κοζάνης σαν επισκέπτης του ιερέα της Αιανής Ν. Λιάνα. Μόλις είδε τον Ηλία Πελέκα ο χωροφύλακας, το γνώρισε, είχε όμως την εντολή από τον Θανάση Κοτίτσα να του μεταφέρει τη γενιά του Βηρχίοι, ήσαν αυτοί στη γλώσσα του Τσουρχλίου δηλ. Βήρος, που μετά το πελέκημα του Μπέη πήραν το επώνυμο ΠΕΛΕΚΑΣ. Γενάρχης των Πελεκάδων είναι ο ΚΩΣΤΑΣ ΒΗΡΟΣ και μετέπειτα ΠΕΛΕΚΑΣ. Την ιστορία, όμως, αναβίωσε ο ΗΛΙΑΣ ΠΕΛΕΚΑΣ του ΕΥΘΥΜΙΟΥ μέσω του ΔΗΜ. ΔΗΜΟΠΟΥΛΟΥ μαθητή του ΔΑΣΚΑΛΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΣΙΑΜΠΑΝΟΠΟΥΛΟΥ επιστήθιου φίλου του ποιητή.
Ένας από τους λόγους, που οι επαναστάτες του Μπούρινου διάλεξαν το χωριό, είναι ότι και οι δεκατέσσερις οικογένειες του Μπούρινου ήταν κατατρεγμένες των Τούρκων και η καθεμία με τη δική της ιστορία και στον ΑΪ ΝΙΚΟΛΑ, την ΑΓΙΑ ΛΑΥΡΑ ΤΟΥ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ ευλογήθηκαν τα όπλα τα ιερά των επαναστατών από τον πατέρα ΕΥΓΕΝΙΟ και έτσι ακυρώθηκε η συνθήκη του Αγίου Στεφάνου, που προέβλεπε τη Μεγάλη Βουλγαρία με σύνορα ΕΥΞΕΙΝΟ – ΑΔΡΙΑΤΙΚΗ πλην Θεσσαλονίκης και Χαλκιδικής, με το συνέδριο των Μεγάλων Δυνάμεων του Βερολίνου και σώθηκε η Μακεδονία από τον εκβουλγαρισμό.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Στις μέρες μας, οι οικογένειες του Μπούρινου ζουν οκτώ στο ΧΡΩΜΙΟ, τέσσερις στην ΑΙΑΝΗ, μία στον ΤΑΞΙΑΡΧΗ και η άλλη σκόρπια στο ΔΑΦΝΕΡΟ-ΤΑΞΙΑΡΧΗ-ΚΝΙΔΗ-ΓΡΕΒΕΝΑ. Καλό θα είναι η ιστορία αυτών των οικογενειών να καταγραφεί, για να μορφώνει τους παλιότερους και να διδάσκει (να φρονηματίζει) τους νεότερους, πως χωρίς θυσίες δεν καταχτιέται η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ.
Χρειάζονται όμως: 1. Από κάθε οικογένεια ένας εκπρόσωπος για να πει την ιστορία της γενιάς του και 2. Ο συγγραφέας που θα καταγράφει την ιστορία.
Με την ελπίδα ότι αυτό το πόνημα θα αποτελέσει μαγιά για την καταγραφή της ιστορίας αυτών των οικογενειών, που αποτέλεσαν την πρώτη δύναμη των επαναστατών της προσωρινής κυβέρνησης της Ελίμειας υπό τον επί των ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΏΝ ΘΕΜΑΤΩΝ ΙΩΣΗΦ – ΗΛΙΑ ΛΙΑΤΗ.
Αμύνταιο, 4 Οκτωβρίου 2016
