Ο πρωτογενής τομέας παραγωγής και ο νομός της Φλώρινας
Σ. Ηλιάδου-Τάχου, Καθηγήτριας Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας
Ο νομός της Φλώρινας είναι ο πλέον γεωργοκτηνοτροφικός νομός της Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας. Ωστόσο, η ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση, μετέβαλε τα παραδοσιακά δεδομένα στην γεωργία του νομού, ενώ οι υποδομές και οι φορείς δεν συνέβαλαν στον επαναπροσδιορισμό των τρόπων καλλιέργειας, μεταποίησης και διάθεσης των γεωργικών προϊόντων της Φλώρινας, με βάση το νέο ευρωπαϊκό περιβάλλον. Το αποτέλεσμα ήταν αυτό που βιώνουμε όλοι σήμερα: μια αγροτική παραγωγή που διαρκώς φθίνει και ένας πληθυσμός που εγκαταλείπει την ύπαιθρο, αναζητώντας μάταια, λόγω συνθηκών, εργασία στα αστικά κέντρα.
Μια εγγενής και χρόνια αιτία για την αδυναμία βελτίωσης της αγροτικής παραγωγής στο νομό, στον οποίο σημειωτέον η γεωργική γη καταλαμβάνει ελάχιστο μέρος, δηλαδή περίπου 28.000 στρέμματα (ποσοστό 5,5%) όταν στο σύνολο της Ελλάδας το αντίστοιχο ποσοστό είναι περίπου 30%, είναι αδιαμφισβήτητα ο μικρός γεωργικός κλήρος και ο κατακερματισμός των αγροτικών εκμεταλλεύσεων. Έχει επισημανθεί σε μελέτες ότι το μέσο μέγεθος των γεωργικών κλήρων στο νομό της Φλώρινας είναι τα 48 στρέμματα, κάτι που μπορεί να αποδοθεί και σε ζητήματα κληρονομιάς, αλλά κυρίως σε έλλειμμα ενός ουσιαστικού αναδασμού, ζητούμενο που αν και έχει επισημανθεί πολλές φορές, δε έχει αντιμετωπιστεί ως ζήτημα πρώτης προτεραιότητας, καθώς ως δικαιολογίες, άλλες φορές προτάσσονται οικονομικοί λόγοι, ενώ άλλες φορές κυριαρχεί η ολιγωρία, η υποβάθμιση και η απαξίωση του όλου ζητήματος.
Εντωμεταξύ η παθογένεια της γεωργίας είναι κυρίαρχη: ο μικρός κλήρος σημαίνει περισσότερα έξοδα για σπόρους, για καλλιέργεια, μειωμένες δυνατότητες διαπραγμάτευσης τιμών με τον μεσάζοντα, χαμηλές απολαβές. Έτσι για παράδειγμα, ενώ το κυρίαρχο είδος καλλιέργειας, από την άποψη τόσο των εκτάσεων, όσο και του προσωπικού που σχετίζεται με αυτό, αλλά και του όγκου του παραγόμενου προϊόντος, είναι η καλλιέργεια σιτηρών, οι αποδόσεις που πετυχαίνονται στο νομό είναι σημαντικά χαμηλότερες από τον εθνικό μέσο όρο. Και για να είμαστε σαφείς, οφείλουμε να επισημάνουμε το γεγονός ότι, λόγω κρατικής αναποτελεσματικότητας και δημοσιονομικών προβλημάτων, αρδευτικά έργα που θα βελτίωναν τις συνθήκες και θα οδηγούσαν σε βελτίωση της αγροτικής παραγωγής, έχουν γίνει σε μικρό μόνο μέρος του νομού, ήτοι στον Δήμο Πρεσπών (στις περιοχές Λαιμού, Πλατέος και Λευκώνος), στο Δήμο Κλεινών (στις περιοχές Άνω και Κάτω Καλλίνικης), στον Δήμο Μελίτης (στις παρυφές του οικισμού Νεοχωρακίου), στον Δήμο Αμυνταίου (στην περιοχή Πετρών) και στο Δήμο Φιλώτα (στην περιοχή Βεγόρων), ενώ αλλού τα φράγματα τελούν υπό κατασκευή.
Ακόμα, η έλλειψη ενός είδους Κρατικού Κέντρου Συμβουλευτικής για θέματα αγροτικών συμπράξεων, έχει ως αποτέλεσμα μεγάλο μέρος της παραγωγής να διατίθεται από τους μεμονωμένους παραγωγούς σε εμπόρους, με μειωμένες και συχνά ασύμφορες τιμές, το οποίο στη συνέχεια αποφέρει υπερβολικά κέρδη στους εμπόρους, οι οποίοι διαθέτουν τα φτηνά αγορασμένα αγροτικά προϊόντα στο εξωτερικό.
Μια άλλη εξίσου καθοριστική παράμετρος για την μειωμένη αξία της αγροτικής παραγωγής στο νομό μας είναι η έλλειψη ενημέρωσης των αγροτών, λόγω αβελτηρίας εκ μέρους του επίσημου κράτους, σχετικά με την σκοπιμότητα και τη φιλοσοφία των επιδοτήσεων που λαμβάνονται. Γιατί οι επιδοτήσεις δεν εκλήφθηκαν από τους αγρότες της περιοχής μας, παρά σαν μια «επιδοματική πολιτική»-τύπου σύριζα-, χωρίς αναπτυξιακή προοπτική. Ουδόλως οδήγησαν σε υγιείς επιχειρήσεις, με μορφή ανώνυμων εταιριών, κεφάλαιο, μετόχους, τυποποίηση προϊόντων με δυνατότητες επιτόπιας μεταποίησης τους, με παράλληλη πιστοποίηση ταυτότητας, και σαφείς ενδείξεις αναγραφής χαρακτηριστικών προέλευσης, με προοπτικές διαπραγμάτευσης για εξεύρεση αγορών, έξω από την χώρα. Επειδή όμως όλες αυτές οι προϋποθέσεις έχουν τεθεί και ακολουθούνται στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η ανταγωνιστικότητα των αγροτικών προϊόντων της περιοχής καθίσταται επισφαλής.
Έτσι, ελάχιστα προϊόντα διαθέτουν τις ευρωπαϊκές προδιαγραφές: για παράδειγμα η καλλιέργεια φασολιών στο νομό, η οποία είναι πλήρως εκμηχανισμένη και πραγματοποιείται σε εξ ολοκλήρου αρδευόμενη έκταση που έχει προκύψει από τον
αναδασμό στην περιοχή της Πρέσπας, παρουσιάζει εντυπωσιακές στρεμματικές αποδόσεις, διαθέτει καθετοποιημένη δραστηριότητα συσκευασίας – τυποποίησης, ενώ έχει πετύχει και κατοχύρωση. δικαιωμάτων ονομασίας προέλευσης (ΠΟΠ) .
Ένα ακόμα παράδειγμα είναι τα κρασιά Αμυνταίου, που διαθέτουν πιστοποίηση κατά HACCP (Hazard Analysis Critical Control Points) της διαδικασίας παραγωγής του κρασιού και κατά ISO (International Standards Organization) της ποιότητα του τελικού προϊόντος, ενώ στην περιοχή δραστηριοποιούνται πολλοί ιδιώτες παραγωγοί. Τέλος η παραγωγή μελιού, η συσκευασία και η πώλησή του εμφανίζει εξαιρετικά ανοδικές τάσεις.
Εκείνο που οι ειδικοί-ευχαριστώ για αυτό θερμά τον γεωπόνο Στέργιο Κιάνα- θεωρούν ότι μπορεί να γίνει από τη μεριά ενός ευνομούμενου κράτους που πιστεύει στην ανάπτυξη, στην προαγωγή της ιδιωτικής πρωτοβουλίας και στο σταμάτημα της εγκατάλειψης της υπαίθρου, είναι η παρέμβαση σε τρία επίπεδα: α) σε εκείνο της εφαρμογής πειραματικών μεθόδων παραγωγής σπόρων και καλλιέργειάς τους β) σε εκείνο της δημιουργίας Τμήματος Εφαρμογών στις Διευθύνσεις Γεωργίας κατά τόπους, για να έρθει ο γεωπόνος κοντά στον αγρότη και να λύσει επιτόπια τα ζητήματα που προκύπτουν γ) σε εκείνο της θεσμικής εκπροσώπησης του κράτους με μορφή συμβουλευτικής σε ζητήματα προμηθειών, εκμηχάνισης, διαπραγμάτευσης τιμών, μεταποίησης, τυποποίησης, εξαγωγών. Αυτή η τελευταία διάσταση θα άρει τις ανασφάλειες των αγροτών για την ένταξη σε συμπράξεις, θα ενθαρρύνει την πρωτοβουλία τους και θα μεγιστοποιήσει τα κέρδη τους. Για παράδειγμα, θα συμβουλεύσει τί είδους καλλιέργειες ταιριάζουν με βάση τις ιδιαίτερες κλιματολογικές συνθήκες των περιοχών ή θα προτείνει πρωτοποριακές καλλιέργειες, με μεγάλες στρεμματικές αποδόσεις, όπως τα αρωματικά ή τα φαρμακευτικά προϊόντα, η ρίγανη, η λεβάντα κλπ.
Με δεδομένη την αναγνώριση της σημασίας των αγροτικών προϊόντων της Φλώρινας πρέπει να θεωρήσουμε πως είναι εφικτή η επιτόπια μεταποίηση, η τυποποίηση αλλά και η παραγωγή ιδιαίτερης ποιότητας ανταγωνιστικών εξαγώγιμων προϊόντων, που θα γεμίσουν τα ράφια των καταστημάτων του εξωτερικού και θα ανταγωνίζονται με επιτυχία τα αγροτικά προϊόντα άλλων χωρών.
Μένει να προκύψει από την παρούσα εκλογική αναμέτρηση μια κυβέρνηση που η πιστεύει στον πολίτη και παρέχει κίνητρα για την δημιουργικότητά του. Και οπωσδήποτε είναι αναγκαία η αφύπνιση του αγροτικού πληθυσμού, έτσι ώστε να μην αρκείται στα ευκαιριακά επιδόματα, αλλά να αγωνίζεται για ένα επιχειρηματικό μέλλον βασισμένο στην εμπειρία και στη γνώση.
