Γράφει ο Δημήτρης Μεκάσης
Οι χριστιανοί της πόλης της Φλώρινας
Στην πόλη της Φλώρινας όποιον και αν ρωτήσεις από πού κατάγεται, γνωρίζει να σου πει. Οι περισσότεροι έχουν έρθει από άλλα μέρη και έχουν εγκατασταθεί σε αυτήν. Λίγες είναι οι οικογένειες που κατάγονται από τη πόλη της Φλώρινας. Τέτοιες οικογένειες υπάρχουν στις γειτονιές Βαρόσι, Τσεκούρι, Τσιφλίκι και την γειτονιά των αγγειοπλαστών. Πολλές οικογένειες παλιών Φλωρινιωτών έχουν εγκατασταθεί σε άλλα μέρη, και άλλες οικογένειες από μέρη μακρινά ήρθαν στην πόλη της Φλώρινας, όπου ρίζωσαν.
Οι τούρκοι κατακτητές τους πρώτους αιώνες δεν επέτρεπαν στους χριστιανούς να κατοικούν στην πόλη, επειδή σε αυτή είχαν κατοικήσει οι πολιτικές και στρατιωτικές αρχές, δηλαδή η άρχουσα τάξη, καθώς και οι στρατιώτες τους με τις οικογένειές τους, Στην πόλη επέτρεψαν να μείνουν μόνο οι εξισλαμισμένοι και οι χριστιανοί που ήταν απαραίτητοι για την εύρυθμη λειτουργία της. Ο υπόλοιπος χριστιανικός πληθυσμός της πόλης αναγκάστηκε να κατοικήσει έξω από την πόλη, προς τα δυτικά, και συγκεκριμένα στην περιοχή, όπου βρίσκεται σήμερα ο Ναός του Αγίου Νικολάου. Εκεί ήταν τότε το χωριό-προάστιο Μοτέσνιτσα, όπου και οι νερόμυλοι της Φλώρινας. Οι συνθήκες διαβίωσης ήταν σκληρές και άθλιες και ανάγκασαν τον αστικό πληθυσμό να ζει σε καλύβες και να ασχολείται με την γεωργία και την κτηνοτροφία. Οι Τούρκοι επέτρεψαν να ζουν μέσα στην πόλη ελάχιστες χριστιανικές οικογένειες, των οποίων τα επαγγέλματα ήταν απαραίτητα για την πόλη και την ευρύτερη περιοχή. Τέτοια επαγγέλματα ήταν κυρίως των αγγειοπλαστών, οι οποίοι κατασκεύαζαν όλα τα οικιακά σκεύη για την πόλη και τα χωριά της. Η γειτονιά των αγγειοπλαστών βρισκόταν στην ανατολική άκρη της πόλης, αρκετά απομονωμένη από την κυρίως πόλη, όπου κατοικούσε ο τούρκικος πληθυσμός. Οι οικογένειες των αγγειοπλαστών δεν ήταν περισσότερες από δέκα έως δεκαπέντε, και ζούσαν σε μια γειτονιά όπου κατοικούσαν μερικοί τούρκοι γεωργοί. Οι αγγειοπλάστες κέρδιζαν τόσα χρήματα όσα χρειάζονταν για την επιβίωσή τους. Οι υπόλοιπες λίγες οικογένειες που ζούσαν στη γειτονιά Βαρόσι ήταν έμποροι, χαντζήδες, εστιάτορες και τεχνίτες. Στην γειτονιά Τσιφλίκι όλοι ήταν εργάτες γης και εργάζονταν στα κτήματα των γαιοκτημόνων. Το Τσιφλίκι τότε ήταν ξεκομμένο από το κέντρο της πόλης. Ήταν μια γειτονιά στην ανατολική μεριά ανάμεσα σε λιβάδια και χωράφια.
Η καταπίεση των χριστιανών από τους τούρκους του πρώτους αιώνες μετά την κατάκτηση ήταν μεγάλη. Έτσι οι χριστιανοί ζώντας υπό άθλιες συνθήκες δεν μπορούσαν να προοδεύσουν οικονομικά, αλλά ούτε να μορφωθούν, και σε ορισμένες περιπτώσεις με απειλές τελούσαν τα θρησκευτικά τους καθήκοντα. Το ίδιο συνέβη και στην γειτονική πόλη Μοναστήρι, όπου τους πρώτους αιώνες μετά την τουρκική κατάκτηση, οι χριστιανοί ζούσαν σε ένα προάστιο έξω από την πόλη. Η καταπίεση στην περιοχή της Φλώρινας και του Μοναστηρίου οφείλεται στο γεγονός ότι οι τούρκοι μετά την κατάκτηση δεν εποίκησαν αυτές τις περιοχές με τουρκικούς πληθυσμούς από την Ανατολή, αλλά κατοίκησαν οι στρατιώτες που κατέλαβαν αυτά τα μέρη με τις οικογένειές τους. Ο χριστιανικός πληθυσμός της πόλης δεν πλούτιζε, επειδή τα έσοδά τους κάλυπταν μόνο το όριο για τις ανάγκες επιβίωσης. Υπέφερε μάλιστα και από τις ανήθικες προσβολές, και τις αβανίες (συκοφαντίες), που ήταν πολύ συχνές, χωρίς ποτέ να βρει το δίκιο του, επειδή οι Καδήδες υποστήριζαν φανερά τον τούρκικο πληθυσμό. Η έλλειψη ελευθερίας και δικαιοσύνης, καθώς και οι άθλιες συνθήκες διαβίωσης είχαν ως αποτέλεσμα να πέσει πολύ χαμηλά το μορφωτικό και οικονομικό επίπεδο του χριστιανικού πληθυσμού τους πρώτους αιώνες μετά την τουρκική κατάκτηση.
Στήριγμα των χριστιανών ήταν η εκκλησία. Οι χριστιανοί της πόλης πλήρωναν φόρο και στην Μητρόπολη. Με τα έσοδα αυτά ο Δεσπότης πλήρωνε τους ιερείς και συντηρούσε τους ναούς. Τον φόρο για την εκκλησία τον πλήρωναν με χαρά οι Φλωρινιώτες, καθώς γι αυτούς η εκκλησία ήταν η μεγάλη αγκαλιά στα χρόνια της τουρκοκρατίας. Όλοι ήταν υπό την προστασία του Δεσπότη. Ήταν το κέντρο της ελληνικής κοινότητας σε μια εποχή που οι άνθρωποι ήταν πολύ θεοσεβούμενοι.
Το 1800 περίπου, η επικράτεια του Αλή Πασά έφτασε μέχρι την Μακεδονία. Ο πανούργος Αλή Πασάς, που συμπαθούσε περισσότερο τον χριστιανικό πληθυσμό από τον τούρκικο, επειδή οι χριστιανοί θα στήριζαν τα μελλοντικά του σχέδια, έκανε υποχρεωτικές μετακινήσεις χριστιανικού πληθυσμού προς την περιοχή μας, επειδή είχε αραιώσει ο πληθυσμός εξ αιτίας της επιδημίας πανώλης (πανούκλας). Αρκετοί κάτοικοι από την περιοχή της Άρτας και κυρίως από το Ραδοβίζι και την περιοχή των Τζουμέρκων, καθώς και το Ασπροκκλήσι Θεσπρωτίας και το Ζαγόρι υποχρεώθηκαν να μεταναστεύσουν και να κατοικήσουν στην πόλη της Φλώρινας. Επίσης και από την περιοχή του Βοΐου μερικοί εγκαταστάθηκαν στην πόλη μας. Όλες αυτές οι οικογένειες κατοίκησαν στο Βαρόσι της πόλης μας, ενισχύοντας έτσι τις εκεί χριστιανικές οικογένειες. Ταυτόχρονα και οι παλιοί κάτοικοι της Φλώρινας που ήταν υποχρεωμένοι να ζουν στο χωριό Μοτέσνιτσα, επέστρεψαν και αυτοί και κατοίκησαν στο Βαρόσι και στη γειτονιά Τσεκούρι. Επίσης από κάποια ορεινά χωριά της Φλώρινας κατέβηκαν μερικές οικογένειες στην πόλη και ασχολήθηκαν με το εμπόριο. Η χριστιανική κοινότητα της Φλώρινας, αποτελούμενη από παλιούς Φλωρινιώτες, Ηπειρώτες, Βόικηδες και κατοίκους ορεινών χωριών της περιοχής μας, όλοι αυτοί γρήγορα σμίξανε και συμπεθέριασαν, ενίσχυσαν το ελληνικό σχολείο και μετά το 1800 περίπου όλο το εμπόριο και οι τέχνες ήταν στα χέρια τους. Το Βαρόσι έγινε η μια πλούσια συνοικία, όχι όμως των Μπέηδων του συντηρητισμού, αλλά των εμπόρων και των τεχνιτών.
Η Μητρόπολη Μογλενών είχε μεταφερθεί στην Φλώρινα από την Νότια την πρώτη φορά, πιθανότατα στα χρόνια του Αλή Πασά και είναι βέβαιο ότι εξυπηρετούσε τα μελλοντικά του σχέδια. Δεν ήταν τυχαίο που έγινε η Φλώρινα έδρα της Μητρόπολης Μογλενών, και μάλιστα τότε που δεν υπήρχε ούτε χριστιανικός Ναός στην πόλη. Και δεν υπήρχε ναός, επειδή πριν το 1800 οι χριστιανοί που κατοικούσαν στην πόλη δεν ήταν πολλοί, αλλά και η σκληρότητα των τούρκων δεν τους επέτρεπε να χτίσουν χριστιανικό ναό στην πόλη, σε μια πόλη που μόνο οι τούρκοι είχαν δικαιώματα. Για την έδρα της Μητρόπολης Μογλενών στη Φλώρινα ελάχιστα γνωρίζομε από τις προφορικές παραδόσεις. Έτσι δεν γνωρίζομε την χρονική διάρκεια της πρώτης εγκατάστασης της έδρας της Μητρόπολης Μογλενών στην Φλώρινα. Η αύξηση όμως του χριστιανικού πληθυσμού, καθώς και η οικονομική τους ευρωστία είχε ως αποτέλεσμα με δωροδοκίες τούρκων αξιωματούχων να πετύχουν να χτίσουν το 1835 τον ναό του Αγίου Γεωργίου στην τοποθεσία «Ρουμλούκ», που στα τούρκικα σημαίνει «ο τόπος των Ρωμιών», και εκεί βρισκόταν το νεκροταφείο των χριστιανών της πόλης, αλλά και το αρχαίο νεκροταφείο κοντά στα ερείπια της πόλης των αρχαίων Λυγκηστών. Η τοποθεσία αυτή λίγο έξω από την πόλη δεν επιλέχτηκε τυχαία. Από την μια μεριά η άδεια οικοδόμησης θα δινόταν με λιγότερα προβλήματα, επειδή ο ναός ήταν λίγο έξω από την πόλη και δεν θα ενοχλούσε πολύ τους τούρκους, και από την άλλη όμως, ο ναός θα βρισκόταν κοντά στην πόλη των αρχαίων Λυγκηστών, που συμμετείχαν στην εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου, κάτι που εμψύχωνε τους χριστιανούς, επειδή η εθνική αφύπνιση είχε αρχίσει στο ελληνικό σχολείο, που ιδρύθηκε πριν ακόμη η πόλη αποκτήσει χριστιανικό ναό. Το 1860 περίπου η Μητρόπολη Μογλενών μεταφέρθηκε μόνιμα στη Φλώρινα και έγινε η Μητρόπολη Μογλενών και Φλωρίνης.
Με την έναρξη της ελληνικής επανάστασης του 1821, η τοπική οθωμανική εξουσία έδωσε εντολή στους τούρκους της πόλης και των χωριών να τρομοκρατήσουν τους χριστιανικούς πληθυσμούς, ώστε να μην επαναστατήσουν. Στη Φλώρινα οι τούρκοι κρέμασαν αρκετούς πρόκριτους από την πόλη και τα χωριά στα δένδρα του ποταμού στην χριστιανική συνοικία Βαρόσι. Οι περισσότεροι από αυτό το γεγονός έμαθαν την έναρξη της ελληνικής επανάστασης. Αργότερα το ελεύθερο ελληνικό κράτος αναζωογόνησε την ελπίδα για απελευθέρωση, ενώ η ίδρυση του ελληνικού Προξενείου το 1859 στο Μοναστήρι, στήριξε τα δικαιώματά τους και τους έφερε πιο κοντά στα δρώμενα της Αθήνας.
Στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα εμφανίστηκε η βουλγάρικη προπαγάνδα, η οποία απέσπασε το ένα τρίτο του χριστιανικού πληθυσμού της πόλης. Οι χριστιανοί της πόλης χωρίστηκαν σε Έλληνες και Βουλγαρίζοντες και κάθε παράταξη είχε ως κέντρο εθνικής αφύπνισης την εκκλησία και τα σχολεία της. Οι Βουλγαρίζοντες κατάφεραν και έχτισαν τον ναό του Αγίου Παντελεήμονος και το κτήριο του παλιού γυμνασίου.
Κάτι που πρέπει να αναφερθεί είναι η τοκογλυφία των εμπόρων της πόλης της Φλώρινας. Οι έμποροι δάνειζαν στους χωρικούς με μεγάλο επιτόκιο και ζούσαν άνετα από τους κόπους των χωρικών. Οι έμποροι αυτοί ήταν χειρότεροι και από τους τσιφλικάδες. Οι Φλωρινιώτες δεν άνοιγαν τα μαγαζιά τους κάθε ημέρα, παρά μόνο την ημέρα του παζαριού. Τις άλλες ημέρες ασχολιόταν με τα αμπέλια τους ή κάθονταν στα καφενεία. Όλα όμως άλλαξαν όταν εγκαταστάθηκαν σταδιακά οι Μοναστηριώτες, μετά το 1913, που άνοιγαν τα μαγαζιά τους κάθε ημέρα εκτός Κυριακής. Η τοκογλυφία των εμπόρων σταμάτησε και αυτή με την πάροδο του χρόνου, καθώς πολλές ελληνικές τράπεζες άνοιξαν υποκαταστήματα στην Φλώρινα. Όλα είχαν αλλάξει.
Δημήτρης Μεκάσης
