Οι μπακάληδες από το Πισοδέρι
Το τελευταίο πισοδερίτικο μπακάλικο – τσιπουράδικο στη Φλώρινα, του Ανδρέα Παλούτσα στην οδό Νικολάου Χάσου, το 1998. Οι τσιπουρο – λάτρες θαμώνες του ήταν από όλα τα κοινωνικά στρώματα της πόλης μας.
Το Πισοδέρι ήταν ένα βλάχικο χωριό και οι κάτοικοί του αυτοαποκαλούνταν Αρμάνοι, που ίσως σημαίνει αρματολοί, δηλαδή οπλοφόροι. Και ήταν οπλοφόροι οι Πισοδερίτες, καθώς αυτοί φύλαγαν την ορεινή διάβαση της Βίγλας. Είχαν αστυνομικά καθήκοντα και φρόντιζαν για την ασφάλεια των καραβανιών, ταξιδιωτών και χωρικών της περιοχής αυτής. Τότε όποιος περνούσε από την Βίγλα πλήρωνε διόδια, για τα ταμεία του Οθωμανικού κράτους, όπως σήμερα πληρώνουν διόδια στους μεγάλους αυτοκινητόδρομους. Από την φύλαξη της Βίγλας και της γύρω περιοχής ζούσαν οι Πισοδερίτες, εισπράττοντας από τους οδοιπόρους και κυνηγώντας τους ληστές, όποτε αυτοί εμφανίζονταν στην περιοχή τους.
Ο αγωνιστής του 1821, ο Νικόλαος Κασομούλης, που καταγόταν από το Πισοδέρι, έγραψε στο βιβλίο του «Ενθυμήματα Στρατιωτικά», σχετικά με το Πισοδέρι και τους Πισοδερίτες. Για τον μεγάλο κλεφταρματολό, τον Μεϊντάνη (1670-1715), που οι πρόγονοί του ήταν Πισοδερίτες, και το Καπετανάτο του είχε φτάσει από την Δυτική Μακεδονία μέχρι την Θεσσαλία και την Ήπειρο. Έγραψε για τους Πισοδερίτες που ήταν έμμισθοι στρατιωτικοί στην υπηρεσία αλβανών Μπέηδων. Άλλοι Πισοδερίτες ήταν δερβεντζήδες, που φύλαγαν τα ορεινά περάσματα, άλλοι ήταν τσελεμπήδες, δηλαδή εισπράκτορες των αγροτικών φόρων, και μερικοί είχαν πανδοχεία στα ερημικά μέρη. Το σπουδαιότερο όμως που αναφέρει ο Κασομούλης ήταν τα προνόμια που είχαν οι Πισοδερίτες. Τα προνόμια αυτά τους εξασφάλιζαν καλύτερο τρόπο ζωής σε σχέση με τους άλλους. Από τις προφορικές μαρτυρίες γνωρίζουμε ότι πολύ παλιά, οι σλαβόφωνοι χωρικοί τους αποκαλούσαν ειρωνικά: «Τα παιδιά της γυναίκας του Σουλτάνου». Ο λόγος ήταν ότι οι Πισοδερίτες είχαν προνόμια, όταν οι άλλοι χωρικοί δεν είχαν και μάλιστα πολλοί από αυτούς ήταν κολίγοι.
Το 1829, ο Σουλτάνος Μαχμούτ διέλυσε τις χριστιανικές ένοπλες ομάδες, τους αρματολούς, επειδή στην νότια Ελλάδα αυτοί εντάχτηκαν στους επαναστάτες. Ο Σουλτάνος δεν εμπιστευόταν τους χριστιανούς, καθώς και τους Πισοδερίτες, που έμειναν άνεργοι. Αυτοί οι άνθρωποι των όπλων, που δεν γνώριζαν ούτε γεωργία ούτε κτηνοτροφία ούτε τέχνες, αναγκάστηκαν να ασχοληθούν με το εμπόριο. Και επειδή το χωριό τους ήταν χωριό και όχι πόλη για να τους απορροφήσει, αναγκάστηκαν να ανοίξουν μπακάλικα, πανδοχεία, εστιατόρια, καφενεία και άλλα μαγαζιά στα γειτονικά χωριά και πόλεις.
Παρακάτω αναφέρονται τα ονόματα των τελευταίων γνήσιων Πισοδεριτών του 20ου αιώνα, που εργάστηκαν ως μπακάληδες και χαντζήδες όπως μου τα διηγήθηκαν οι αείμνηστοι: Πέτρος Καζίας, καφετζής και Γεώργιος Γώγος, κρεοπώλης.
Πισοδέρι
Δάφας Ευάγγελος, μπακάλης, Πισοδέρι.
Παλούτσας Ανδρέας, μπακάλης, Πισοδέρι.
Περιοχή Πρεσπών- Κορεστίων- Καστοριάς
Κυριακόπουλος Βασίλειος, μπακάλης, Άγιος Γερμανός.
Τσομπάνος Ναούμ, έμπορος – μπακάλης, Άγιος Γερμανός.
Αδελφοί Βασίλειος και Ευάγγελος Δούκας, μπακάληδες, Άγιος Γερμανός.
Τσομπάνος Νικόλαος, μπακάλης, Λαιμός.
Μούσιας Θωμάς, μπακάλης, Βροντερό.
Αδελφοί Μπασμά, μπακάληδες, Πυξός.
Κοΐδης Θ. Αναστάσιος, μπακάλης, Πλατύ.
Μαλισάγκος Γεώργιος, μπακάλης, Πλατύ.
Μαλισάγκος Ναούμης, μπακάλης, Καλλιθέα.
Γώγος Πέτρος, μπακάλης, Λευκώνα.
Χασόπουλος Πέτρος, μπακάλης, Καρυές.
Χάσος Παντελής και ο γιος του Γεώργιος, μπακάλικο, καφενείο ,ψαροταβέρνα, Μικρολίμνη.
Αδελφοί Αναστάσιος, Βασίλειος, Ηλίας Γαρδάνη, μπακάληδες, Μικρολίμνη.
Γώγος Πέτρος και Γεώργιος, μπακάληδες, Ανταρτικό.
Μαλισάγκος Χριστόφορος (Φόρης), μπακάλης, Ανταρτικό.
Χάσος Θωμάς, μπακάλης, Ανταρτικό.
Βλάχος Ιωάννης, μπακάλης, Ανταρτικό.
Δάφας Λάζαρος, μπακάλης Κώττα.
Παπαδάμος Πέτρος και Βάκης, μπακάληδες, Γάβρο.
Δάφας Λάζαρος, μπακάλης, Γάβρο.
Ρούφας Κοσμάς και Μαλεσάγκος Γεώργιος, μπακάληδες, Ρακίτσκα (Πρέσπα, Αλβανία).
Μπούλδας Χρήστος και οι υιοί Ηλίας και Αναστάσιος, πανδοχείο – μπακάλικο – οινοπωλείο, Οινόη Καστοριάς.
Κοΐδης Λάζαρος, μπακάλης, Καστοριά.
Χωριά του κάμπου της Φλώρινας
Παλούτσας Ιωάννης και Ευάγγελος, μπακάληδες, Μεσοχώρι και Πέρασμα,
Κόκκος Αχιλλέας, μπακάλης, Νίκη.
Πούρης Γεώργιος, μπακάλης, Νίκη.
Κοΐδης Γεώργιος, μπακάλης, Άνω Καλλινίκη.
Αδαμαντίου Γρηγόρης, μπακάλης, Ιτιά.
Τσομπάνος Ιωάννης, μπακάλης, Ιτιά.
Κοΐδης Π. Αναστάσιος, μπακάλης, Αρμενοχώρι.
Τσαούσης Αναστάσιος, μπακάλης, Άνω Κλειναί.
Κοΐδης Π. Θωμάς μπακάλης, Κάτω Κλειναί.
Αδάμου Ανδρέας και Λάζαρος, μπακάληδες, Αγία Παρασκευή.
Κοΐδης Π. Πέτρος, μπακάλης, Αγία Παρασκευή.
Αδελφοί Ν. Τσομπάνου, μπακάληδες, Πολυπλάτανος.
Παπαδημητρίου Αναστάσιος, μπακάλης, Παρόρι.
Λούκρης Παντελής, μπακάλης, Μεσονήσι.
Τσομπάνος Ιωάννης, μπακάλης, Μεσονήσι.
Κόκκος Παντελής, Ιωάννης και Ιπποκράτης, μπακάληδες, Αχλάδα.
Γουμπέρης Ευάγγελος, μπακάλης, Παπαγιάννη.
Μούσιας Σταύρος, μπακάλης, Παπαγιάννη.
Χάσος Αναστάσιος και Λεωνίδας, μπακάληδες, Παπαγιάννη.
Λούκρης Κωνσταντίνος, μπακάλης, Άλωνα.
Αδελφοί Ναούμ, μπακάληδες, Αμύνταιο.
Πόλη της Φλώρινας
Αναστασίου Χαράλαμπος, μπακάλης.
Γρίβας Κωνσταντίνος, μπακάλης
Γουμπέρης Νικόλαος, μπακάλης.
Γούτης Θεόδωρος μπακάλης.
Γώγος Π. Βασίλειος, μπακάλης.
Δούκας Φίλιππος, Βασίλειος, Χρήστος μπακάληδες.
Ιωαννίδης Ιωάννης, παντοπώλης – ποτοπώλης
Κοΐδης Γεώργιος, μπακάλης.
Κοΐδης Ηλίας, μπακάλης.
Κοΐδης Θεόδωρος, μπακάλης.
Κοΐδης Ν. Θωμάς, μπακάλης.
Λούκρης Ηλίας, μπακάλης.
Μαλισάγκος Θεόδωρος, μπακάλης.
Μαλισάγκος Χριστόφορος, μπακάλης.
Παλούτσας Ανδρέας, μπακάλης.
Παπαστεργίου Αλέξανδρος, χαντζής και μπακάλης.
Πέρτσης Νικόλαος, μπακάλης.
Πούρης Χρήστος, μπακάλης.
Τσάμης Λάζαρος, μπακάλης
Τσομπάνος Μιχαήλ, μπακάλης.
Χασόπουλος Πέτρος, μπακάλης.
Χατζηνάκος Αναστάσιος, παντοπώλης.
Χατζηνάκος Ναούμ, μπακάλης.
Φίσκας Χρήστος, μπακάλης.
Περιοχή Κορυτσάς
Ιωαννίδης Ανδρέας, Νάτσης, Ηλίας, μπακάληδες – χαντζήδες, Κορυτσά.
Χάσος Ιωάννης (Νάκας), μπακάλης, χαντζής, φοροεισπράκτορας, Βίγλιστα.
Λιάκος Μιχαήλ. Χαντζής, μπακάλης Βίγλιστα.
Μοναστήρι
Τζώτζης Δημήτριος, μεγάλο χάνι και μπακάλικο.
Αυτοί ήταν οι τελευταίοι Πισοδερίτες μπακάληδες, του 20ου αιώνα, πριν συγχωνευτούν και αφομοιωθούν με τις άλλες πληθυσμιακές ομάδες της περιοχής μας. Τα παιδιά τους δεν ακολούθησαν τις επαγγελματικές δραστηριότητες των γονιών τους, των παππούδων τους και των προ-παππούδων τους. Ασχολήθηκαν με άλλα επαγγέλματα. Ούτε έμειναν στο Πισοδέρι. Οι νέοι προτίμησαν να μείνουν σε πόλεις κοντά και μακριά από το χωριό των γονιών τους.
Το Πισοδέρι έμεινε άδειο από ανθρώπους, αλλά γεμάτο με πολλά καινούργια σπίτια. Μόνιμοι κάτοικοι λίγοι. Οι περισσότεροι απολαμβάνουν το αλπικό τοπίο και την ωραία φύση μόνο τα Σαββατοκύριακα, και επιστρέφουν στις πόλεις τους. Το καλοκαίρι το χωριό είναι καταπράσινο και προσφέρεται για θερινό ορεινό τουρισμό. Τον χειμώνα, το χιονοδρομικό κέντρο της Βίγλας δίνει πνοή στο Πισοδέρι. Όμως όλα έχουν αλλάξει, καθώς δεν έχει μόνιμους κατοίκους. Έγινε ένα χωριό, τουριστικός προορισμός, για φυσιολάτρες και χιονοδρόμους.
Δημήτρης Μεκάσης
