Από τις αρχές του εμφυλίου πολέμου, πολλές κοπέλες που κατά τη διάρκεια της Κατοχής συμμετείχαν στην αντίσταση κατά των γερμανικών στρατευμάτων, αναγκάστηκαν να φύγουν στο βουνό για να μην συλληφθούν. Η Κυβέρνηση, που ήρθε από την Μέση Ανατολή, δεν άφησε κανέναν αριστερό αντιστασιακό στην ησυχία του. Όσοι δεν συνελήφθηκαν πρόλαβαν και έφυγαν στο βουνό. Μαζί τους και πολλές γυναίκες. Αυτές ήταν οι κομμουνίστριες, που πήραν τις καλύτερες θέσεις. Ήταν οι έμπιστες.
Από το 1947 και μετά, στρατολογούσαν ομοϊδεάτες τους από τις περιοχές που κατείχαν. Επίσης έκαμαν εφόδους σε ορεινά χωριά και έπαιρναν μαζί τους τούς νέους του χωριού. Οι άνδρες όμως άρχισαν να λιγοστεύουν, και αναγκάστηκαν να στρατολογήσου κορίτσια και νέες γυναίκες.
Οι αντάρτες άρχισαν να στρατολογούν τα κορίτσια και τις γυναίκες των χωριών. Τα κορίτσια ήταν για μάχιμες θέσεις, ενώ οι γυναίκες κάποιας ηλικίας ήταν για άλλες δουλείες, όπως στους φούρνους. Όσα κορίτσια δεν έπαιρναν όπλα τις έκαμναν τραυματιοφορίνες. Δύσκολη ειδικότητα, που ήταν σαν αχθοφόροι μεγάλων αποστάσεων.
Τις νέες γυναίκες και τα κορίτσια τα οδηγούσαν στον Λευκώνα Πρεσπών, όπου ήταν τα Έμπεδα των νεοσυλλέκτων. Εκεί μάθαιναν τον χειρισμό των όπλων και σκοποβολή. Τα κορίτσια έκλαιγαν και δεν ήθελαν να καταταγούν. Αυτά ήθελαν να παντρευτούν, να κάνουν οικογένεια. Ο πόλεμος όμως στους στέρησε αυτήν την χαρά. Όσες κοπέλες μάθαιναν καλά τα όπλα, κατατάσσονταν στις μάχιμες μονάδες. Οι γυναίκες που αρνιόταν να πάρουν όπλα στα χέρια τους, δεν γύριζαν στα χωριά τους. Αυτές τις έκαμναν τραυματιοφορίνες. Δυο κορίτσια είχαν ένα φορείο, και κατά την διάρκεια της μάχης ήταν υποχρεωμένες να παίρνουν τους τραυματίες και με κίνδυνο να σκοτωθούν, καθώς οι σφαίρες περνούσαν πάνω από τα κεφάλια τους. Οι τραυματιοφορίνες φύλαγαν και σκοπιά χωρίς όπλα, αρκετά μακριά από τα πολυβολεία.
Τα φορεία ήταν αυτοσχέδια. Έκοβαν δυο ίσια δένδρα και στερέωναν μια κουβέρτα. Το φορείο ήταν έτοιμο, όμως δεν ήταν γερό καθώς η κουβέρτα δεν άντεχε το βάρος του τραυματία και κοβόταν, με αποτέλεσμα ο τραυματίας να πέσει κάτω. Η ειδικότητα αυτή των γυναικών τραυματιοφορέων ήταν η χειρότερη. Ήταν κάτι σαν τιμωρία για αυτές που δεν έπαιρναν όπλα. Οι γιατροί και τα νοσοκομεία των ανταρτών ήταν στην Πρέσπα. Αν μια μάχη γινόταν στα χωριά του Αμυνταίου, οι τραυματιοφορίνες ήταν υποχρεωμένες να πάνε τους τραυματίες μέχρι την Πρέσπα από τα βουνά, κουβαλώντας τα φορεία στους ώμους τους. Εξαντλητική πορεία, που μετά από τόσες ώρες πονούσε όλο το σώμα και κυρίως οι ώμοι, όπου πατούσαν τα ξύλα του φορείου.
Οι κοπέλες που έπαιρναν όπλα και ήταν αποφασισμένες να πολεμήσουν ήταν εξισωμένες με τους άνδρες. Πολεμούσαν όπως και οι άνδρες. Οι νέες γυναίκες του ήταν παντρεμένες και κατάγονταν από τις περιοχές που κατείχαν οι αντάρτες είχαν βρει τον δρόμο για να αποφύγουν την στράτευση. Οι άνδρες τους ήταν αντάρτες, όπως και αυτές αντάρτισσες. Όμως έμεναν έγκυες και σύμφωνα με τους αντάρτικους άγραφους νόμους έμεναν στο σπίτι, για να γεννήσουν και να μεγαλώσουν το μωρό. Έτσι γλύτωναν την σκληρή αντάρτικη ζωή και τους παγερούς χειμώνες στα βουνά. Όταν όμως τα παιδιά θα γίνονταν τριών τεσσάρων χρονών, θα γύριζαν στα τμήματά τους. Πολλές μανούλες σκοτώθηκαν κατά την Μάχη της Φλωρίνης, καθώς οι αντάρτες επιστράτεψαν όλες τους τις εφεδρείες.
Υπήρχαν και οι γυναίκες πιστές στο ΚΚΕ με αρκετές γνώσεις, ώστε να μπορούν να μιλούν και να διαφωτίζουν και να μορφώνουν μαρξιστικά τους λόχους. Αυτές οι “ηρωίδες“ πέρασαν καλά την περίοδο του πολέμου, επειδή κοιμόνταν στα ζεστά κρεβάτια τους, απολάμβαναν την ζεστασιά της σόμπας, και είχαν καλύτερο συσσίτιο. Η εξουσία βέβαια τις έκαμε να ξεχωρίζουν ανάμεσα στα αγράμματα και φτωχά κορίτσια των χωριών. Συχνά συγκέντρωναν τις γυναίκες για να κάνουν την σχετική μαρξιστική διαφώτιση. Όμως τα αγράμματα και άβγαλτα κορίτσια των χωριών δεν καταλάβαιναν και πολλά. Οι λίγες γραμματικές γνώσεις τους και τα ελληνικά χωρίς βάθος νοημάτων τις έκαμναν να μη καταλαβαίνουν πολλά. Η ξεκούραση όμως τους άρεζε και δεν ήταν λίγες οι κοπέλες που χαλάρωναν και λαγοκοιμόνταν κατά την διάρκεια της διαφώτισης. Έκλειναν τα μάτια τους και η διαφώτιση γινόταν συσκότιση.
Βέβαια και οι νοσοκόμες είχαν προνομιούχες θέσεις, επειδή δεν πήγαιναν στις μάχες. Για τις μάχες ήταν οι τραυματιοφορίνες, που φορτώνονταν τον τραυματία και τον πήγαιναν στους ώμους του μέχρι τα ιατρεία και τα νοσοκομεία της Πρέσπας. Οι νοσοκόμες παραλάμβαναν τους τραυματίες και ήταν το δεξί χέρι των ιατρών. Κοιμόταν σε κρεβάτια μέσα σε ζεστά δωμάτια και είχαν καλό συσσίτιο.
Επίσης και οι πολιτοφυλακίνες που είχαν αστυνομικά καθήκοντα στα χωριά, είχαν προνομιούχες θέσεις. Καλό συσσίτιο και μένανε σε σπίτια. Οι άλλες ηρωίδες, και μάλιστα οι τραυματιοφορίνες σήκωσαν όχι έναν μεγάλο σταυρό, αλλά ένα βαρύ φορείο με τραυματίες. Και περπάτησαν αμέτρητα χιλιόμετρα για να σώσουν κάποιες ζωές. Οι τραυματιοφορίνες ήταν τα μεγάλα θύματα του στρατού του Ζαχαριάδη.
Ο Νίκος Κέντρος στο βιβλίο του Ο Εμφύλιος στη Φλώρινα, γράφει ότι το 15% των μάχιμων ήταν γυναίκες, το 1949. Και παρακάτω αναφέρει ότι πολλές γυναίκες δούλεψαν στα οχυρωματικά έργα. Στους φούρνους δούλεψαν 250 γυναίκες. Πολλές γυναίκες συμμετείχαν στην καλλιέργεια της γης και τον θερισμό. Στις μεταφορές με κάρα, άλογα, μουλάρια και γαϊδούρια 700 γυναίκες. Τραυματιοφορίνες 700 γυναίκες, και πολλές γυναίκες στα κοπάδια και σε τεχνικά συνεργεία.
Ο Εθνικός Στρατός δεν επιστράτεψε γυναίκες, επειδή οι άνδρες επαρκούσαν. Όμως οι γυναίκες στις πόλεις συμμετείχαν σε εθελοντικές δραστηριότητες. Πολλές ήταν στον Ερυθρό Σταυρό και απασχολούνταν στα νοσοκομεία, ως νοσοκόμες, και άλλες έπλεκαν την φανέλα του στρατιώτη.
Και όταν τελείωσε ο πόλεμος άλλες γυναίκες βρέθηκαν στις ανατολικές χώρες, άλλες στο τόπο τους και πολλές μετανάστευσαν στις υπερπόντιες χώρες. Παντρεύτηκαν και απέκτησαν οικογένεια. Ασχολήθηκαν με την οικογένεια και το νοικοκυριό. Γέννησαν παιδιά και μεγάλωσαν την οικογένεια. Ο πόλεμος τους άφησε ψυχικά τραύματα που σύντομα επουλώθηκαν με την βοήθεια της οικογενειακής θαλπωρής. Αλίμονο σε εκείνες τις κοπέλες που άφησαν τα κόκαλά τους στα βουνά, επειδή κάποιοι ήθελαν με πόλεμο να πάρουν την εξουσία.
Δημήτρης Μεκάσης
