Η οθωμανική Φλώρινα και τα χωριά της ήταν βουτηγμένα στην βρωμιά. Φτώχεια και κακομοιριά και εξαρτώμενοι όλοι οι χωρικοί από τις αποφάσεις των Μπέηδων. Ένα κράτος άδικο χωρίς νόμους. Μια κατάσταση διαρκούς καταπίεσης για τον χριστιανικό πληθυσμό. Πολλές φορές και το φαγητό ήταν λιγοστό, όταν οι Μπέηδες ήθελαν να αυξήσουν τα πλούτη τους. Αυτό ήταν το οθωμανικό φεουδαρχικό κράτος.
Η φτώχεια των χριστιανών οφείλονταν και στις πολυμελής οικογένειες τους. Κάθε οικογένεια είχε περισσότερα από πέντε παιδιά, που ήταν δύσκολο να ανταπεξέλθουν στις ανάγκες τους. Τα παιδιά όμως ήταν χαρά για την οικογένεια, καθώς ήταν το μελλοντικό εργατικό δυναμικό, που θα θέριζε όλον τον κάμπο, ιδιοκτησίας των τσιφλικάδων. Αλλά οι χριστιανοί ήταν υποχρεωμένοι να καλλιεργούν και τα μικρά χωράφια των τούρκων, πάντα με την απειλή των όπλων. Η καταπίεση αυτή ενίσχυε την φτώχεια και την κακομοιριά.
Η τελευταία φάση αυτής της κατάστασης αποθανατίστηκε από τους Γάλλους φωτογράφους της περιόδου 1916 – 1919. Σε όλες τις φωτογραφίες και τα επιστολικά δελτάρια κυριαρχεί η φτώχεια. Σπίτια φτωχικά, άνθρωποι βρώμικοι και κακοντυμένοι. Όλα τα ρούχα τους φτιαγμένα από δικές τους πρώτε ύλες. Φτωχοί και άξεστοι άνθρωποι χωρίς καμιά ελπίδα προόδου, αφού το φεουδαρχικό σύστημα έτσι τους ήθελε.
Αλλά και οι φωτογραφίες αυτής της περιόδου από τις άλλες βαλκανικές περιοχές της οθωμανικής αυτοκρατορίας παρουσιάζουν την ίδια μιζέρια, και βρωμιά. Εξ άλλου στις σλάβικες γλώσσες των Βαλκανίων, «βάλκαν» σημαίνει βρώμικος, άπλυτος και «μπάλκαν» σημαίνει βαλκάνιος.
Η ιδεολογία που στάθηκε ενάντια στην φεουδαρχία ήταν ο αστισμός, έναν προοδευτικό κίνημα, που είχε σκοπό να μορφώσει τον λαό και να ανεβάσει τι βιοτικό του επίπεδο. Ο αγώνας της αστικής τάξης ήταν ξεχωριστός σε κάθε χώρα των Βαλκανίων, με σκοπό πάντα να μορφώσουν τους λαούς και ανεβάσουν το βιοτικό επίπεδο των λαϊκών στρωμάτων.
Πρώτα τα βλαχοχώρια αστικοποιήθηκαν και άλλαξαν τρόπο ζωής, επειδή πολλοί κάτοικοί των έκαναν επιχειρήσεις στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου και στις παραδουνάβιες χώρες. Οι Βλάχοι της περιοχής μας γνώρισαν εκεί τον αστικό τρόπο ζωής και τον αφομοίωσαν. Έφεραν οικοσκευές και άλλα αντικείμενα οικιακής χρήσης και έκαναν τα πέτρινα σπίτια τους παλάτια, σε σχέση με των άλλων που ζούσαν σε καλύβες και σε σπίτια από λάσπη και ξύλα.
Μετά την διάλυση της ευρωπαϊκής Τουρκίας το 1912, ακολούθησε ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος και μετά η ειρηνική δεκαετία του 1920. Η Ελλάδα είχε την ατυχία της Μικρασιατικής Καταστροφής και στην συνέχεια η αποκατάσταση των χιλιάδων προσφύγων. Δύσκολο το έργο του αστισμού, όμως κατάφερε πολλά και για τα τους πρόσφυγες και για τον ντόπιο πληθυσμό.
Η ενδυμασία άρχισε να αλλάζει. Οι άνδρες των χωριών άρχισαν να φορούν ευρωπαϊκά ρούχα. Οι γυναίκες των χωριών άργησαν πολύ να αποβάλλουν τις τοπικές ενδυμασίες, για άγνωστους λόγους. Η πόλη είχε αρχίσει να αστικοποιείται πολύ νωρίς. Σε λίγα χρόνια όλα άλλαξαν σε όλους τους τομείς. Μόρφωση, κινηματογράφος, θέατρα, χοροεσπερίδες κλπ άλλαξαν την εικόνα της πόλης. Η αλλαγή αυτή οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην άφιξη και εγκατάσταση των αστών προσφύγων από το Μοναστήρι.
Στη πόλη του Μοναστηρίου, από τα μέσα του 19ου αιώνα είχε σχηματιστεί η ελληνική αστική τάξη, που διακρίνονταν για τον πλούτο τους και την μόρφωσή τους. Δεν μπόρεσαν να επεκταθούν πέρα από την πόλη, καθώς η τουρκική εξουσία έλεγχε την ύπαιθρο με όλη της την σκληρότητα. Η αστική τάξη του Μοναστηρίου όμως μόρφωσε τους κατοίκους της πόλεως, καθώς λειτούργησαν σε αυτήν την πόλη περίπου δεκαεννέα ελληνικά εκπαιδευτήρια όλων των βαθμίδων. Η ίδρυση και η λειτουργία τους οφείλονταν στις δωρεές πλουσίων Μοναστηριωτών που ζούσαν και πλούτιζαν στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Ο ελληνισμός του Μοναστηρίου εγκατέλειψε το σέρβικο Μοναστήρι και ήρθαν πρόσφυγες στην Ελλάδα. Οι περισσότεροι κατοίκησαν στην Φλώρινα και βοήθησαν στην αστικοποίηση αυτής της πόλης.
Αλλά και η τεχνολογία βοήθησε σε όλες αυτές τις αλλαγές, καθώς το ηλεκτρικό ρεύμα, το ραδιόφωνο και το τηλέφωνο πέρασε στην καθημερινή τους ζωή. Τα σπίτια που πριν ήταν φτιαγμένα από λάσπη και ξύλα, παραμερίστηκαν και την θέση τους πήραν τα νεοκλασικά και εκλεκτικιστικά σπίτια. Βόλτα και ζαχαροπλαστεία και οικογενειακές ταβέρνες για όλη την οικογένεια. Και καφενεία βέβαια μόνο για τους άνδρες.
Η κλειστή ζωή της τουρκοκρατίας είχε περάσει. Οι Φλωρινιώτες ζούσαν την ελευθερία τους που μέσα σε λίγα χρόνια είχε γίνει τρόπος ζωής. Βέβαια πάντα ελευθερία μέσα σε λογικά πλαίσια σε μια κοινωνία που παρέμενε πολύ συντηρητική. Μια κοινωνία βαθειά επηρεασμένη από την Ορθοδοξία, που λειτουργούσε σαν πυξίδα σε όλες τις εκφράσεις της ζωής τους. Ο χριστιανισμός κανόνιζε το διαιτολόγιό τους αλλά και τις γιορτές τους, τις αργίες τους και τα πανηγύρια τους. Ήταν ένας παράγοντας που επηρέαζε βαθειά την καθημερινότητά τους.
Την περίοδο του Μεσοπολέμου (1920 – 1940) ο αστισμός πέτυχε πολλές αλλαγές στην πόλη και λιγότερες στα χωριά. Η εξέλιξη δεν άργησε να έρθει σε όλη την περιφέρεια. Νέος τρόπος ζωής πολύ καλύτερος από τον προηγούμενο, που οφείλονταν στον αστισμό που κατάφερε να διαλύσει μέσα σε λίγα χρόνια τα κατάλοιπα του οθωμανικού φεουδαρχισμού και να αλλάξει τον τρόπο σκέψης και την νοοτροπία των κολίγων. Με την πάροδο του χρόνου οι κολίγοι έγιναν πολίτες με πολιτικές απόψεις.
Σήμερα ο αστισμός δεν υπάρχει, ούτε η αστική τάξη. Μόνο οι κομμουνιστές την επικαλούνται σαν υπαρκτή ενώ είναι ανύπαρκτη. Ίσως εννοούν την μεσαία τάξη. Και γιατί την κατηγορούν; Πάντα η μεσαία τάξη ήταν η καλύτερη και η πιο δημιουργική τάξη. Η λέξη όμως αστός δηλώνει και τον κάτοικο της πόλης, από την λέξη άστυ. Όμορφη λέξη και η λέξη πόλη, από την οποία παράγεται και η λέξη πολιτισμός.
Δημήτρης Μεκάσης
