Η μέριμνα για τους απόρους στα χρόνια της τουρκοκρατίας
Ο φούρνος για άπορους μουσουλμάνους
Για την περίθαλψη των φτωχών και των απόρων στα χρόνια του χριστιανικού Βυζαντίου, δεν υπάρχουν μαρτυρίες για την περιοχή μας. Οι Βυζαντινοί όμως ήταν χριστιανοί και τηρούσαν και τους κανόνες και την παράδοση, και είναι βέβαιο ότι δεν άφηναν κανέναν φτωχό να πεινάει, καθώς η ελεημοσύνη άνοιγε τις πόρτες του παραδείσου. Βέβαια η εκκλησία είχε αναλάβει την μέριμνα των φτωχών, και συνεχίστηκε και στα χρόνια της τουρκοκρατίας.
Η Φλώρινα υποδουλώθηκε στους Τούρκους, το 1383, και σχηματίστηκαν δυο θρησκευτικές κοινότητες. Η μουσουλμανική των κατακτητών και η χριστιανική των υπόδουλων. Ο Γαζή Γιακούμπ Μπέης Εβρένος, που υποδούλωσε την Φλώρινα, μετέτρεψε τον ναό του Αγίου Νικολάου της αγοράς σε τζαμί και πήρε το όνομα Γιακούμ Μπέη τζαμί. Για να σώσει και αυτός την ψυχή του έκανε πολλές αγαθοεργίες. Δίπλα στο τζαμί – που υπάρχει και σήμερα πίσω από την Τράπεζα της Ελλάδος – έχτισε ένα Ιμαρέτι, δηλαδή Φτωχοκομείο, όπου οι φτωχοί μουσουλμάνοι έβρισκαν τροφή και στέγη, καθώς και οι ταλαιπωρημένοι ταξιδιώτες, που δεν έβρισκαν στέγη. Το Ιμαρέτι βρισκόταν, όπου σήμερα το σούπερ μάρκετ Γρηγοριάδης, στην πολυκατοικία του Κάψη. Η διαθήκη του Γιακούμπ Μπέη υπάρχει, όπου αναφέρονται μεταξύ άλλων, για νερόμυλους στα χωριά και χωράφια, τα έσοδα των οποίων θα διαθέτονται για φιλανθρωπικούς σκοπούς και κυρίως για να συντηρείται το Ιμαρέτι. Η διαθήκη έχει ημερομηνία 30 -7-1470. Πολλά χρόνια μετά τον θάνατό του. Αυτό το Φτωχοκομείο υπήρχε μέχρι το τέλος της τουρκοκρατίας και το συντηρούσαν τρία αδέλφια με τις οικογένειες τους που έμεναν δίπλα από το Ιμαρέτι σε ένα γωνιακό σπίτι με αυλή. Αυτοί ήταν και ωρολογάδες και συντηρούσαν το ρολόι του πύργου, που ήταν στην σημερινή πλατεία Ι. Καραβίτη.
Οι μουσουλμάνοι της Φλώρινας ήταν ελεήμονες, σύμφωνα με την θρησκεία τους, και έδιναν φαγητό στους φτωχούς που το είχαν ανάγκη. Αλλά και οι Μπέηδες και οι Αγάδες, που κατείχαν μεγάλες εκτάσεις χωραφιών στον κάμπο, έδιναν κάθε χρόνο σιτάρι για τους απόρους. Την μεγάλη ποσότητα σιταριού την έκαμναν αλεύρι στους μύλους, και το αλεύρι το έδιναν σε έναν φούρνο, που παρασκεύαζε ψωμιά αποκλειστικά για τους απόρους. Ο φούρνος ήταν στην γειτονιά Χαμτζά Μπέη, στο ποτάμι, πιο πάνω από τα Δικαστήρια. Ήταν ο φούρνος των απόρων μουσουλμάνων.
Η κοινωνική πρόνοια των μουσουλμάνων της Φλώρινας ελάχιστα στηριζόταν στις κρατικές επιχορηγήσεις. Οι φτωχοί περίμεναν την ελεημοσύνη των πλουσίων. Η τάξη των μεσαίων εισοδημάτων των μουσουλμάνων έδινε κανένα πιάτο φαγητό στους φτωχούς γείτονες τους και μερικές φορές και άλλα τρόφιμα και ρούχα. Τόσες ήταν οι δυνατότητες τους. Η μεγάλη προσφορά προς τους φτωχούς γινόταν από ισχυρούς άνδρες, όπως οι Μπέηδες, οι Αγάδες, οι Ιμάμηδες και οι Καδήδες, επειδή αυτοί είχαν τον πλούτο στα χέρια τους.
Οι ραγιάδες χριστιανοί της Φλώρινας ήταν οι συνεχιστές του Βυζαντίου. Η ελληνική ορθόδοξη κοινότητα με κέντρο την εκκλησία κατόρθωνε να εξασφαλίζει το ψωμί και το φαγητό των απόρων χριστιανικών οικογενειών. Κάθε ενορία με επόπτη τον ιερέα της κατέγραφε τις φτωχές οικογένειες με σκοπό να βοηθηθούν με τρόφιμα, καυσόξυλα και ρουχισμό, από τις πιο εύπορες χριστιανικές οικογένειες. Μάλιστα όλες οι ενορίες συγκέντρωναν σιτάρι και το έδιναν για άλεση και μετά στον φούρνο από όπου οι άπορες χριστιανικές οικογένειες έπαιρναν το ψωμί της εβδομάδας. Ο φούρνος αυτός ήταν στο Τσαρσί, την σημερινή οδό Μεγάλου Αλεξάνδρου, όπου κάποτε ήταν ο φούρνος του Κάρλε και σήμερα ο φούρνος του Σίμου Κώτσιου. Ο φούρνος ανήκε σε δυο αδέλφια, αρτοποιούς, από το Πισοδέρι, τα τελευταία χρόνια της τουρκοκρατίας.
Στα χωριά του κάμπου επικρατούσε η φτώχεια, καθώς τα περισσότερα χωράφια του κάμπου ήταν τούρκικα τσιφλίκια. Η φτώχεια όμως κάνει τους ανθρώπους πιο αλληλέγγυους και με αυτόν τον τρόπο ξεπερνούσαν τις δυσκολίες τους. Τα ορεινά χωριά ήταν πιο πλούσια και πιο ελεύθερα. Μια μαρτυρία από το χωριό Μπούφι (σήμερα Ακρίτας) φανερώνει την μέριμνα για τους φτωχούς του χωριού. Στο Μπούφι είχαν ένα μεγάλο αμπάρι κοντά στην εκκλησία του Αγίου Νικολάου. Εκεί από ένα παραθυράκι έριχναν σακιά με σιτάρι σε όσους το σιτάρι περίσσευε. Οι φτωχοί έπαιρναν χωρίς να ρωτήσουν κανέναν, τόσο σιτάρι όσο χρειάζονταν κάθε φορά. Δεν έπαιρναν ούτε λιγότερο ούτε περισσότερο σεβόμενοι τους άγραφους νόμους του χωριού. Μάλιστα δεν έλεγαν σε κανέναν για να μη στιγματίζονται από την κοινότητα. Ήταν και αυτός ένας τρόπος βοήθειας προς τους φτωχούς. Το 1877, (σύμφωνα με τις προφορικές μαρτυρίες) επισκέφτηκε το χωριό ο νέος Μητροπολίτης Φλωρίνης. Κατά την πρώτη του επίσκεψη στο χωριό είδε το αμπάρι γεμάτο σιτάρι και πρόσταξε να το πάρουν και να το μεταφέρουν στην Φλώρινα, για να το διανέμει στους φτωχούς της περιφέρειας, η Μητρόπολη. Ο παπάς και οι χωρικοί αντέδρασαν, αλλά ο Μητροπολίτης ήταν ανένδοτος. Πήρε το σιτάρι των φτωχών, χωρίς να σεβαστεί τη παράδοση του χωριού. Ο παπάς και πολλοί άλλοι από αντίδραση πέρασαν στην Εξαρχία.
Μετά το 1912, η κοινωνική πρόνοια ήταν πιο οργανωμένη, καθώς ο ελληνικός Δήμος Φλώρινας ανέλαβε την μέριμνα των φτωχών μαζί με την Μητρόπολη. Μερικές χριστιανικές φιλανθρωπικές οργανώσεις της πόλης μας έπαιξαν σπουδαίο ρόλο, τότε που δεν επαρκούσε η κρατική μέριμνα. Αργότερα ιδρύθηκε και η Κοινωνική Πρόνοια, ως υπηρεσία του ελληνικού Δημοσίου.
Δημήτρης Μεκάσης
