Η Ευρώπη βρίσκεται στη μέση μιας άνευ προηγουμένου ενεργειακής καταιγίδας. Τους τελευταίους μήνες, τρία ταυτόχρονα σοκ ώθησαν την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) στη χειρότερη ενεργειακή κρίση που γνώρισε ποτέ ως τώρα.
Το πρώτο σοκ, που επηρεάζει τις παγκόσμιες αγορές ενέργειας, είναι το επακόλουθο της πανδημίας. Στο αποκορύφωμα της κρίσης του Covid-19, το 2020-2021, οι επενδύσεις σε πετρέλαιο και φυσικό αέριο μειώθηκαν πολύ, προκαλώντας μια βαθιά ανισορροπία μεταξύ της προσφοράς και της ζήτησης ενέργειας. Το αποτέλεσμα αυτού ήταν, όλες οι αγορές των καυσίμων να παρουσιάσουν ελλείψεις στον εφοδιασμό και υψηλές τιμές.
Στη συνέχεια ακολούθησε το ρωσικό σοκ, που ξεκίνησε πολύ πριν από τον πόλεμο στην Ουκρανία στις 24 Φεβρουαρίου. Η Ρωσία προσπάθησε να χειραγωγήσει τις ευρωπαϊκές αγορές φυσικού αερίου από το καλοκαίρι του 2021, μειώνοντας δραστικά τις εξαγωγές..
Το τρίτο σοκ ακολούθησε την περασμένη άνοιξη κατά τη διάρκεια της οποίας η Ρωσία χρησιμοποίησε τις προμήθειες φυσικού αερίου ως μοχλό πίεσης με σκοπό να αναγκάσει διάφορες χώρες να χαλαρώσουν τις κυρώσεις στις χρηματοοικονομικές και τεχνολογικές συναλλαγές. Από τις αρχές δε του Ιουλίου, στέλνει μόνο το ένα τρίτο των προβλεπόμενων ποσοτήτων. Ως συνέπεια αυτού, οι τιμές του φυσικού αερίου στην ΕΕ έχουν υπερδεκαπλασιαστεί, ενώ οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις προσπαθούν να προστατεύσουν τους καταναλωτές από το σοκ των τιμών, διανέμοντας δισεκατομμύρια σε επιδοτήσεις.
Πέρα από τα παραπάνω σοκ και αρκετές ατυχείς συγκυρίες ταυτόχρονα έχουν επιδεινώσει την ήδη τεταμένη ενεργειακή κατάσταση στην Ευρώπη.
Τα προβλήματα συντήρησης (διάβρωσης) ώθησαν τη Γαλλία να κλείσει τους μισούς πυρηνικούς αντιδραστήρες της, αυξάνοντας τις απαιτήσεις φυσικού αερίου για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Στη Γαλλία, μόνο είκοσι τέσσερις από τους πενήντα έξι πυρηνικούς αντιδραστήρες της EDF λειτουργούν επί του παρόντος, ιδίως λόγω προβλημάτων διάβρωσης. Ως συνέπεια αυτού η γαλλική παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας μειώθηκε και βρίσκεται σε ιστορικά χαμηλό επίπεδο αυξάνοντας μηχανικά το κόστος. Για τον Δεκέμβριο συγκεκριμένα, η μεγαβατώρα ηλεκτρικής ενέργειας διαπραγματεύεται ήδη πάνω από 1.600 ευρώ, ένα εξαιρετικά υψηλό επίπεδο.
Μια σοβαρή ξηρασία έχει προκαλέσει επίσης την πτώση της στάθμης των ποταμών και των λιμνών της Ευρώπης σε εξαιρετικά χαμηλά επίπεδα, θέτοντας σε κίνδυνο όχι μόνο την παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας, αλλά και τους σταθμούς θερμικής ενέργειας που χρειάζονται ψύξη, καθώς και τους σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής με καύση άνθρακα, οι οποίοι εξαρτώνται από πλωτές οδούς για τη μεταφορά του άνθρακα (π.χ. Ρήνος ποταμός). Η κατάσταση επιδεινώθηκε περαιτέρω τον Ιούλιο, όταν η Ευρώπη γνώρισε ένα τεράστιο κύμα καύσωνα, που επιδείνωσε την ξηρασία και αύξησε τη ζήτηση για ενέργεια στην Ευρώπη.
Οι τιμές χονδρικής ηλεκτρικής ενέργειας για το 2023 έσπασαν ρεκόρ για τη Γαλλία την Παρασκευή (26/82022) φτάνοντας πάνω από 1.000 ευρώ ανά μεγαβατώρα (MWh), έναντι περίπου 85 ευρώ πριν από ένα χρόνο. Σε ιστορικά επίπεδα κινούνται οι τιμές του φυσικού αερίου.
Και σε εθνικό επίπεδο θα πρέπει να μειώσουμε άμεσα την κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας, για να μη βρεθούμε σε εξαιρετικές δυσμενείς καταστάσεις τον προσεχή χειμώνα (π.χ. αύξηση του πληθωρισμού λόγω αύξησης των τιμών- αλλά και ενδεχομένως «δελτίο» στην παροχή ρεύματος). Η προσπάθεια μείωσης της κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας αφορά τόσο το Δημόσιο όσο και τους δήμους. Οι υπεύθυνοι χάραξης της πολιτικής πρέπει να πείσουν τον πληθυσμό να μειώσει την κατανάλωση ενέργειας στα νοικοκυριά με αντάλλαγμα τη διατήρηση των θέσεων εργασίας και την ειρήνη. Ως μέρος αυτών των προσπαθειών, οι κυβερνήσεις θα πρέπει να ενθαρρύνουν τους καταναλωτές να μειώσουν την κατανάλωση. Κατά συνέπεια η πολιτεία σε συνεργασία με τους δήμους και το εκπαιδευτικό σύστημα θα πρέπει να εκδώσει εγκυκλίους και φυλλάδια με στόχο την παρακίνηση των πολιτών, των εκπαιδευτικών και των μαθητών για μείωση της κατανάλωσης ενέργειας.
Σύμφωνα με το «Foreign Affairs», αυτή τη στιγμή η ενεργειακή κρίση είναι ο μεγαλύτερος συστημικός κίνδυνος για την Ευρώπη, οικονομικά και πολιτικά – ακόμη και από μια ενδεχόμενη ύφεση Μια ευρωπαϊκή ενεργειακή κρίση θα οδηγούσε όχι μόνο σε μια σπείρα οικονομικής αναταραχής και κοινωνικής έντασης, αλλά και σε επανειλημμένες εκκλήσεις για προστατευτισμό.
Κλείνοντας θα πρέπει να επισημανθεί ότι το κλίμα είναι το παράπλευρο θύμα της ενεργειακής κρίσης και του πολέμου στην Ουκρανία. Το 2022 ο κόσμος μας έχει αλλάξει δραματικά. Ως αποτέλεσμα του ρωσικού πολέμου στην Ουκρανία, αντιμετωπίζουμε εντελώς νέες προκλήσεις στην πολιτική ασφάλειας και ενέργειας, οι οποίες έχουν επίσης άμεσο αντίκτυπο στην πολιτική για το κλίμα. Η προσωρινή μείωση των προτύπων ρύπανσης σε μεγάλες βιομηχανικές εγκαταστάσεις σε όλη την Ευρώπη θα εξοικονομήσει φυσικό αέριο λόγω της επιτρεπόμενης χρήσης άνθρακα ή πετρελαίου, αλλά αυτό θα επηρεάσει το περιβάλλον και τη δημόσια υγεία. Πώς μπορούμε να επιτύχουμε τους κοινούς μας στόχους για το κλίμα κάτω από αυτές τις μεταβαλλόμενες συνθήκες πλαισίου και ταυτόχρονα να ενισχύσουμε την ανταγωνιστικότητά μας στη χώρα μας και την Ευρώπη; Αυτό αντιπροσωπεύει τη μεγαλύτερη πρόκληση και το μεγαλύτερο συστημικό κίνδυνο για την Ευρώπη σήμερα, τόσο από οικονομική, όσο και από πολιτική άποψη.
Δρ. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΠΟΥΛΟΣ Π. ΣΥΜΕΩΝ
