MACEDONIA IS ONE AND ONLY
AND IT’S HERE
Αρχιμ. Ειρηναίος Χατζηεφραιμίδης, Καθηγητής ΠΔΜ
Πολύ με εντυπωσιάζει το πανό στο γήπεδο του ΠΑΟΚ, που φέρει το παραπάνω σύνθημα: “Η Μακεδονία είναι μία και μοναδική και είναι εδώ”. Να σημειώσω δε ότι τέτοια πανό απαγορεύονται, διότι θεωρούνται πολιτικά μηνύματα… Και όμως το πανό εξακολουθεί να υπάρχει εκεί.
Αντίθετα μού έκανε αλγεινή εντύπωση και με έθλιψε πολύ, σε πρόσφατη Δεσποτική εορτή, η αναφορά ανωτέρου Κληρικού σε… “βόρεια πλευρά της Μακεδονίας”, αριδήλως υπονοώντας -και από τα συμφραζόμενα- το κράτος των Σκοπίων. Τελικά: πόσες Μακεδονίες έχουμε; Μία; Τρεις, που υποστηρίζεται από πολλούς κύκλους; Τέσσερις, όπως είπε ο Ζάεφ, υπονοώντας τους ομιλούντες τη “μακεδονική” στην Αλβανία; ΄Η το ρητό “Η Μακεδονία είναι μία και ελληνική” είναι “κατακτητικό”, όπως υποστήριζε και “έτερος Καππαδόκης”;
* * *
Ακόμη και πριν από την ανάρρηση του Φιλίππου, το κράτος των Μακεδόνων περιείχε και υποτελή φύλα. Ο Φίλιππος επεξέτεινε τα όρια του κράτους. ΄Εφθασε μέχρι την Ιλλυρία, στην οποία επέβαλε την επικυριαρχία του. ΄Επειτα από τις μάχες εναντίον των Δαρδάνων, ίδρυσε σε στρατηγικό σημείο την Ηράκλεια˙ την πόλη που επιβίωσε επί χίλια έτη, από τον 4ο αι. π. Χ. έως τον 6ο μ. Χ. και μας εντυπωσιάζει σήμερα με τα μωσαϊκά της, ευρισκόμενη πριν εισέλθουμε στο Μοναστήρι. Κρίμα που δεν προχωρούν οι ανασκαφές.
Kατά την εικοσαετή και πλέον βασιλεία του, o Φίλιππος προσάρτησε στο μακεδονικό κράτος εδάφη τετραπλάσια εκείνων που παρέλαβε. Πέραν, δηλαδή, από την κοιτίδα του μακεδονικού βασιλείου, την ιστορική Μακεδονία, τα υπόλοιπα εδάφη ήσαν κατακτήσεις. Βορείως το κράτος εκτεινόταν μέχρι το Αστραίον, τη σημερινή Στρώμνιτσα (Στρούμιτσα, κατά τον πρώην πρωθυπουργό), με πρωτεύουσα τους Στόβους, τα ερείπια των οποίων βλέπουμε και σήμερα, με επιφανή εκπρόσωπο της πόλης τον Ιωάννη Στοβαίο, συγγραφέα περιώνυμου Ανθολογίου.
Μετά τη μάχη της Πύδνας, στις 22 Ιουνίου 168 π. Χ., οι Ρωμαίοι κατέκτησαν τη Μακεδονία. Διαιρέθηκε σε διοικητικές περιφέρειες, τις λεγόμενες “μερίδες”. Στις Πράξεις των αποστόλων (16, 12) η Μακεδονία μνημονεύεται ως “μερίς”, της οποίας η σπουδαιότερη «κολωνία», αποικία, ήταν οι Φίλιπποι. Στους αυτοκρατορικούς χρόνους η επαρχία της Μακεδονίας επεκτεινόταν από την Αδριατική μέχρι τον Νέστο και νοτίως των Σκοπίων μέχρι τον Σπερχειό. Αυτή η επέκταση δεν ανταποκρινόταν στα όρια της ιστορικής επικράτειας της Μακεδονίας.
Κατά τη βυζαντινή περίοδο, τα όρια και η δικαιοδοσία της Μακεδονίας μεταβάλλονταν, μη ταυτιζόμενα με τα όρια της ιστορικής Μακεδονίας. Το “θέμα” της Μακεδονίας δεν ήταν σταθερή οντότητα, οπότε η χρήση του ονόματος “Μακεδών” απέρρεε από το ότι η σημασία του ήταν γεωγραφική και εξαρτάτο από το “θέμα”, τη διοικητική περιφέρεια που έφερε αυτό το όνομα σε ένα χρονικό διάστημα. Χαρακτηριστική περίπτωση είναι εκείνη του αυτοκράτορα Βασιλείου Α΄, ιδρυτή της Μακεδονικής δυναστείας, ο οποίος αποκαλείτο “Μακεδών”, επειδή γεννήθηκε σε χωριό της Αδριανουπόλεως, πρωτεύουσας του θέματος της Μακεδονίας, μολονότι η οικογένειά του ίσως κατάγονταν από την Αρμενία. Σε αντίθεση με τον Σαμουήλ, ο οποίος -επίσης αρ-μενικής καταγωγής- ποτέ δεν απεκλήθη “Μακεδών”, ούτε από τους βυ-ζαντινούς, ούτε από τις σλαβικές-βουλγαρικές πηγές. Σε ουδεμία περίπτωση, Σλάβοι και Βούλγαροι που εγκαταστάθηκαν στη Μακεδονία, περιγράφονται από τις πηγές ως Μακεδόνες.
Με την άλωση της Θεσσαλονίκης, στις 29 Μαρτίου του 1430, σηματοδοτείται η οθωμανική κυριαρχία της Μακεδονίας.
Κατά τον 15ο και 16ο αι. η Μακεδονία, ως ενιαίος γεωγραφικός χώρος, ανήκε, διοικητικά, στο μπεημπερλίκι της Ρούμελης, διαιρούμενη αργότερα σε σαντζάκια. Στη “βορειοδυτική Μακεδονία” το σημαντικότερο κέντρο ήταν τα Σκόπια.
Στις αρχές της δεκαετίας του 1880-1890, με την ευρεία γεωγραφική έννοια, υπάγονταν στη Μακεδονία τα βιλαέτια της Θεσσαλονίκης, του Μοναστηρίου, το σαντζάκι Σερβίων και μεγάλο τμήμα του βιλαετίου Κοσόβου (Κ. Βακαλόπουλος, Ιστορία του βορείου Ελληνισμού – Μακεδονία, σ. 87, 161-164, 173). Σε αυτήν την ευρύτητα της γεωγραφικής έννοιας του χώρου της Μακεδονίας, κατά την οθωμανική περίοδο, ερείδεται η αλυτρωτική προσπάθεια του μακεδονισμού, με την επιχειρούμενη ακόμη και σήμερα δια-στρέβλωση του όρου “Μακεδονία”, όπως παραδοσιακά έχει διατυπωθεί.
Θα πρέπει, όμως, να τονισθεί ότι “Μακεδονία” ως αυτόνομη και ενιαία επαρχία του οθωμανικού κράτους δεν υφίστατο σε καμιά χρονική φάση της οθωμανοκρατίας μέχρι τον 19ο αιώνα. ΄Εως τον 19ο αιώνα, δηλαδή, δεν είναι δυνατόν να διαγράψουμε με απόλυτη, ακόμη και με σχετική ακρίβεια, γεωγραφικά όρια στην περιοχή της Μακεδονίας. Στον ευρύτερο χώρο της Μακεδονίας εφαρμόσθηκε το μοντέλο της διοικητικής οργάνωσης, βασισμένο στο τιμαριωτικό σύστημα.
Στις 28 Ιουλίου/10 Αυγούστου 1913 υπεγράφη η συνθήκη του Βου-κουρεστίου. Ουδαμού, βέβαια, γίνεται λόγος για τριμερή διαίρεση της Μακεδονίας.
Αποτελεί πρόβλημα αν η συνθήκη του Βουκουρεστίου έλυσε οριστικά, όπως έχει γραφεί, το Μακεδονικό ζήτημα. Θεωρείται, μάλιστα, ότι περίπου το 51% της «μείζονος Μακεδονίας» παραχωρήθηκε στην Ελλάδα, περίπου το 39% στη Σερβία και το 10% στη Βουλγαρία κατά την τριζωνική θεωρία. Επακολουθήσαντα γεγονότα στις επόμενες δεκαετίες, ο αλυτρωτισμός των Σκοπίων και η συμφωνία των Ψαράδων επιβεβαίωσαν ότι το ζήτημα δεν έχει λήξει.
Το να προσπαθήσουμε να προσδιορίσουμε τον γεωγραφικό χώρο της Μα-κεδονίας θεωρείται «πρωταρχικά πολυσύνθετο πρόβλημα». Σήμερα επικρατεί η άποψη ότι μόνο ένα γεωγραφικό μέρος της ιστορικής Μακεδονίας ανήκει σήμερα στα κράτη των Σκοπίων και της Βουλγαρίας. Σίγουρα, όμως, η ιστορική Μακεδονία ανήκει στην Ελλάδα, δεδομένου ότι, με τις κατακτήσεις, επεκτεινόταν λίγο πιο βόρεια από τα σημερινά της όρια στην επικράτεια της Ελλάδος. Φαντασθήτε αν, έχοντας υπόψη τις κατακτήσεις των Μακεδόνων βασιλέων, θεωρούσε κάποιος ως Μακεδονία τις κατακτήσεις του Μ. Αλεξάνδρου μέχρι την Ινδία… ΄Οποιος το ισχυρίζεται, οφλισκάνει γέλωτα.
Οτιδήποτε άλλο ονομάζεται “Μακεδονία” ανήκει στις κατακτήσεις των Μακεδόνων βασιλέων και στην αλλαγή του όρου κατά το διάβα των αιώνων. Ο όρος “Μακεδονία” είχε τόσες περιπέτειες, όσες, ίσως, και ο όρος “΄Ελλην”.
Η Μακεδονία είναι μία και μοναδική και είναι εδώ. Γι’ αυτήν αγωνίσθηκε και δολοφονήθηκε ο παπα-Σταύρος Τσάμης, σαν σήμερα στις 27 Αυγούστου (π. η.) 1906. Όχι για κάποια σύνθετη ονομασία. ΄Ηταν ο παπα-Σταύρος, για του οποίου τη δολοφονία ο Albert Sonnichsen, Αμερικανός δημοσιογράφος με σαφή φιλοβουλγαρικό και έντονο ανθελληνικό προσανατολισμό, έγραφε ότι αυτή η «αποστολή έμελλε να γίνει θρύλος για τις επόμενες γενιές». Τούτο δείχνει πόση σημασία για το βουλγαρικό κομιτάτο είχε η δολοφονία του παπα-Σταύρου.
Του παπα-Σταύρου Τσάμη από το Πισοδέρι και του παπα-Γιάννη Στόιτση από τον Πολυπόταμο, οι οποίοι δολοφονήθηκαν με διαφορά δύο ημερών, αυτών των δύο ιερέων, όπως έγραφε ο Στέφανος Δραγούμης, «την ιεράν εντολήν άλλοι θαρραλέοι λευίται θέλουσιν αναδεχθή. Εκ μέσης της Μακεδονίας και από περάτων της Ελληνικής γης αναμένονται θερμουργοί οι εκδικηταί των πεσόντων και φύλακες της πολυτίμου ζωής των διαδόχων αυτών».
