Το Ιτς Μπουνάρ και η Ερημιούλα
Ο λόφος του Αγίου Παντελεήμονος, από τον Σταυρό και μέχρι την Λίπα ήταν ένα μεγάλο βοσκοτόπι που ανήκε στην Φλώρινα και στην Σκοπιά. Δένδρα δεν υπήρχαν, παρά μόνο λιβάδια και ορεινά χωράφια. Στα χρόνια της τουρκοκρατίας ένας Μπέης της Φλώρινας είχε 7.000 αμνοερίφια, και οι έμμισθοι βοσκοί του τα έβοσκαν στο βουνό. Αλλά και οι κτηνοτρόφοι της Σκοπιάς ήταν πολλοί, που έβοσκαν τα ζώα τους στο βουνό από την μεριά του χωριού τους. Το βουνό αυτό είναι σχεδόν άνυδρο. Η μόνη βρύση που ήταν κατάλληλη για να ποτίσουν τα ζώα ήταν η βρύση του Ιτς Μπουνάρ. Αυτή είχε μια μεγάλη γούρνα, όπου μπορούσαν να πιουν νερό πολλά ζώα μαζί. Υπήρχε και άλλη μια βρύση πιο κάτω, η βρύση του Τόρκου, και μια ακόμη δυτικά, που είχε στερέψει και όταν ο Ηλίας Βυζάντης έκανε καλλιέργεια νερού, η βρύση έτρεχε πάλι με παγωμένο νερό και την ονόμασε Ερημιούλα. Συνολικά ήταν τρεις βρύσες.
«Ιτς Μπουνάρ» είναι τούρκικες λέξεις και σημαίνουν «Τρεις Πηγές», έτσι τουλάχιστον τις μετέφρασε ο Ηλίας Βυζάντης, που είχε γεννηθεί στην Κωνσταντινούπολη και γνώριζε τα τούρκικα. Ρώτησα κάποτε τον καθηγητή Ευστράτιο Ζεγκίνη, που δίδασκε την τουρκική γλώσσα, ιστορία και πολιτισμό στο πανεπιστήμιο, σχετικά με την ερμηνεία αυτού του τοπωνύμιου. Η απάντησή του ήταν η παρακάτω: «Ιτς Μπουνάρ» προφέροντας το «Ιτς» χοντρά σημαίνει: Τρεις Πηγές. «Ιτς Μπουνάρ» προφέροντας το «Ιτς» απαλά σημαίνει: εσωτερική βρύση. «Ιζ Μπουνάρ» σημαίνει: η βρύση της πατημασιάς (ανθρώπου ή αλόγου). «Γιούζ Μπουνάρ» σημαίνει: εκατό πηγές ή βρύσες. Το «Γιούζ» μπορεί να σημαίνει: εκατό, πρόσωπο, κολυμπώ, έγδαρε, όψη και πράγμα.
Το τουρκικό τοπωνύμιο επομένως σημαίνει «Τρεις Πηγές», παρόλο που πολλοί Φλωρινιώτες το έλεγα Γιούζ Μπουνάρ και Ούτς Μπουνάρ. Και όταν έφυγαν οι Τούρκοι, η ονομασία παρέμεινε, ακόμη και σήμερα Ιτς Μπουνάρ το λέμε.
Μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών, το 1923, το βουνό πέρασε στην κυριότητα του Δήμου Φλώρινας και του Δασαρχείου. Αντίθετα τα κτήματα κοντά στο Ιτς Μπουνάρ, και μέχρι την οδό Ιωαννίνων, αγοράστηκαν από Τριβουνιώτες, που κατοικούσαν στην δυτικά μεριά της πόλης. Όλοι οι Τριβουνιώτες είχαν πολλά πρόβατα, που τα έβοσκαν στο βουνό και τα πότιζαν στην γούρνα του Ιτς Μπουνάρ και την βρύση παρακάτω την βρύση του Τόρκου. Η οικογένεια Τόρκου είχε έναν κτήμα εκεί από τα χρόνια της τουρκοκρατίας. Το είχε αγοράσει από τον Μπέη, που κατείχε όλη την πλαγιά του λόφου.
Προπολεμικά, μερικοί δημοτικοί εργάτες και πολλοί εθελοντές κατάφεραν και άνοιξαν ένα φαρδύ μονοπάτι από τα Ένδεκα Δένδρα μέχρι το Ιτς Μπουνάρ, που δεν ήταν πολύ ανηφορικό. Κατάφεραν να το ανοίξουν με κασμάδες και φτυάρια και το έκαναν βατό, ώστε να μην κουράζονται οι περιπατητές. Το μονοπάτι έγινε όταν το βουνό ήταν γυμνό.
Από το 1936 και μετά, κατά την δικτατορία του Μεταξά, άρχισαν οι δενδροφυτεύσεις σε πολλές τοποθεσίες και σταδιακά σε όλο το βουνό από την μεριά της πόλης. Απαγόρευσαν την βοσκή των κατσικιών, για να μην καταστρέψουν το μελλοντικό δάσος. Μετά από λίγα χρόνια όμως, κατά την γερμανική Κατοχή, το κρύο και η ανέχεια έκανε πολλούς Φλωρινιώτες να κόψουν τα δενδράκια για να ζεσταθούν. Οι δενδροφυτεύσεις όμως συνεχίστηκαν μετά την Κατοχή και το όνειρο των Φλωρινιωτών να δουν ένα δάσος κοντά στην πόλη άρχισε να γίνεται πραγματικότητα. Ήταν το «Άλσος» και η επέκτασή του. Μάλιστα στο μονοπάτι είχαν φυτέψει πολλές φουντουκιές, που τα επόμενα χρόνια δεν ήταν λίγα τα παιδιά που πήγαιναν στο βουνό για να μαζέψουν φουντούκια. «Πάμε για λεπτόκαρα» έλεγαν και εννοούσαν τα φουντούκια.
Μετά το 1950, και αφού είχαν τελειώσει όλοι οι πόλεμοι, τα κτήματα των Τριβουνιωτών στο βουνό περιορίστηκαν και ανταλλάχτηκαν. Τα κοπάδια μίκραιναν και το βουνό άρχισε να αλλάζει. Έγινε το βουνό των ορειβατών της Κυριακής.
Ο Ηλίας Βυζάντης, ο ακούραστος φυσιολάτρης, ο λάτρης της φλωρινιώτικης φύσης έδωσε την ιδέα να κάνουν μια καινούργια βρύση στο Ιτς Μπουνάρ και να τον κάνουν τόπο εκδρομών. Πολλοί ορειβάτες βοήθησαν στις εργασίες και άλλοι με εράνους για την αγορά των υλικών κατάφεραν να αποπερατώσουν την βρύση, πάνω στην παλιά βρύση, την περίοδο 1954 – 1957. Οι πρωτεργάτες ήταν οι παρακάτω: Ηλίας Βυζάντης, ζωγράφος, Βασίλης (Βασίλας) Χατζηπαυλίδης, τσαγκάρης, Μιχαήλ Αγιανίδης, τσαγκάρης, Θωμάς Κωνσταντίνου – Παγίνας, έμπορος ειδών ταξιδιού, Θωμάκης Μυλωνάς, ψιλικατζής και Σωτήρης Αγνίδης, καροποιός. Αυτοί ήταν οι πρώτοι και μετά προστέθηκαν και άλλοι. Αυτοί κουβάλησαν τα υλικά και έχτισαν την βρύση και τα πεζούλια. Τα Ιτς Μπουνάρ έγινε επισκέψιμο από μικρούς και μεγάλους.
Ο επισκέπτης περπατώντας σε μια μαγευτική διαδρομή, μετά από μια ώρα έφτανε σε ένα μεγάλο λιβάδι, που κατέληγε σε ένα άνοιγμα περικυκλωμένο από δένδρα και στην σκιά τους ξαπόσταιναν, δίπλα στην βρύση, με το κρύο νερό. Η βρύση ήταν από τσιμέντο με τριγωνική κορυφή και από την μια μεριά και την άλλη ήταν πεζούλια τσιμεντένια, όπου ξεκουράζονταν οι επισκέπτες. Αργότερα, το 1963, έφεραν αρκετά παγκάκια από την κεντρική πλατεία και ο χώρος έγινε πιο λειτουργικός.
Ο Βυζάντης ήταν η ψυχή του βουνού. Αυτός καθάριζε τα μονοπάτια, και τον χώρο της βρύσης. Τα ίδια έκαμνε και ο Βασίλης Αγγελίδης (Κουρέας). Στο Ιτς Μπουνάρ κάθε Κυριακή ήταν και ο Μιχάλης Σουλτανίδης (Τζων Γκλεν), που έφτιαχνε καφέδες με μια γκαζιέρα και σέρβιρε κονσέρβες και ούζο. Οι καταστηματάρχες της Φλώρινας κάθε Κυριακή πρωί πήγαιναν στο Ιτς Μπουνάρ και τα μεσημέρι επέστρεφαν στα σπίτια τους για να φάνε με όρεξη το κυριακάτικό μεσημεριανό φαγητό. Τόπος συνάντησης το Ιτς Μπουνάρ, κάθε Κυριακή, όπου οι συζητήσεις για τα πολιτικά και τα αθλητικά έπαιρναν και έδιναν. Σχόλια και αναλύσεις σε όλα τα θέματα. Δεν έλειψαν και κάποιοι παράξενοι που προκαλούσαν το γέλιο με τους διαλόγους τους.
Έτσι πέρασε η δεκαετία του 1960 και η δεκαετία του 1970. Στις αρχές της δεκαετίας του 1980, η Διεύθυνση Δασών Φλώρινας με πόρους από τα ευρωπαϊκά προγράμματα ανακατασκεύασαν το Ιτς Μπουνάρ. Άλλαξε το τοπίο. Οι παλιά βρύση δεν υπήρχε πια, και οι ορειβάτες άλλαξαν διαδρομές. Η βρύση στέρεψε. Το νερό ρέει σταλαγματιά, σταλαγματιά. Ο υπερήλικας συνταξιούχος οφθαλμίατρος και ορειβάτης Νικόλαος Κωνσταντινίδης είχε πει: «Μην πειράξεις το νερό της πηγής. Το νερό θυμώνεις και χάνεται». Αυτό έγινε και στο Ιτς Μπουνάρ. Πείραξαν το νερό και αυτό θύμωσε και χάθηκε.
Εδώ πρέπει να κάνουμε και μια αναφορά στην «Ερημιούλα» του Βυζάντη. Περίπου το 1963, δυτικά του Ιτς Μπουνάρ και μέσα στο πυκνό δάσος, ο Βυζάντης ανακάλυψε μια πηγή, και έκανε καλλιέργεια νερού και το διοχέτευσε στην βρύση. Άνοιξε λοιπόν μονοπάτι από το Ιτς Μπουνάρ και σε 15 έως 20 λεπτά έφτανε κανείς σε ένα μικρό ξέφωτο. Εκεί ήταν μια λιμνούλα με νούφαρα και η βρύση με γούρνα. Πιο πάνω το σήμα του Βυζάντη ανάγλυφο που έγραφε «Ερημιούλα». Ήταν η χαρά του Βυζάντη, ήταν η Ερημιούλα του. Κάποιοι όμως θέλησαν να στερήσουν την χαρά αυτή του Βυζάντη και πήγαν με κασμάδες και βαριοπούλες και κατέστρεψαν του Βυζάντη τα έργα. Ήταν κάποιοι χαιρέκακοι από την πόλη της Φλώρινας. Ο Βυζάντης όμως ξαναέφτιαξε την Ερημιούλα, η οποία υπάρχει και σήμερα και την επισκέπτονται οι ορειβάτες.
Οι Τρεις Πηγές ή Ιτς Μπουνάρ στα τούρκικα, και ήταν η κεντρική βρύση με το πολύ νερό, η βρύση του Τόρκου και η βρύση της Ερημιούλας. Σε αυτές οι τρεις βρύσες ξεδιψούσαν τα κοπάδια στο γυμνό βουνό, και μετά οι ορειβάτες της Κυριακής, όταν το βουνό δασώθηκε.
Δημήτρης Μεκάσης
