ΕΜΦΥΛΙΟΣ: Η ΕΘΝΙΚΗ ΤΡΑΓΩΔΙΑ
Στις 29 Αυγούστου εφέτος συμπληρώθηκαν 69 χρόνια αφ’ ότου έληξαν οι πολεμικές συγκρούσεις του Εμφυλίου με την συντριβή του ΔΣΕ στον Γράμμο. Παρήλθαν ήδη δύο γενεές Ελλήνων αλλά ακόμη δεν μας δίδαξε τίποτε. Στην πολιτική σκηνή εκδηλώνονται δεξιά-αριστερά τάσεις για την επανάληψή του. Και η μεγάλη κρίση έχει διχάσει πάλι τον ελληνικό Λαό.
Ο Εμφύλιος Πόλεμος απετέλεσε την μεγαλύτερη εθνική τραγωδία του νεοτέρου Ελληνισμού μετά την Μικρασιατική Καταστροφή. Θυσίασε δεκάδες χιλιάδες νεκρούς, ενόπλους και αμάχους. Εξοστράκισε εξήντα περίπου χιλιάδες ηττημένους, ανάμεσά τους χιλιάδες αμάχους της γραμμής του πυρός και τουλάχιστον είκοσι οκτώ χιλιάδες μικρά παιδιά. Κατέστρεψε όλες τις υποδομές της χώρας. Διέλυσε τον κοινωνικό ιστό και το παραγωγικό δυναμικό. Ανέτρεψε την γεωπολιτική ισορροπία της Ελλάδος και διέστρεψε την μακροσκοπική πορεία της σε όλους τους στρατηγικούς τομείς: δημογραφία, κοινωνία, οικονομία, χωροταξία, πολεοδομία και παιδεία. Δέσμευσε τους Έλληνες στον Διχασμό και υπονόμευσε τον δημόσιο βίο. Δηλητηρίασε την ελληνική ζωή σε κάθε έκφανσή της.
Επί πλέον, συνεπεία του Εμφυλίου, η Ελλάδα απώλεσε, στον στρατηγικό της χρόνο, τα δικαιώματα του Νικητού του Πολέμου και τον πακτωλό του Σχεδίου Μάρσαλ στην εθνική ανασυγκρότησή της, στην οργανική ανάπτυξή και στην συνοχή της. Έχασε, επίσης, σπουδαίους Έλληνες που, όπως φανέρωσε μετά το έργο τους στην ξενιτειά, θα μπορούσαν να εκσυγχρονίσουν και να εξισορροπήσουν την Πατρίδα οδηγώντας σε μια αναγέννηση τον ελληνικό πολιτισμό, χέρι-χέρι με πολλούς άλλους που αχρήστεψε ή περιόρισε αποφασιστικά η γάγγραινα του Μετεμφυλίου.
Συνέπειες του Εμφυλίου, μεταξύ άλλων, είναι η ερήμωση της πυρπολημένης υπαίθρου, η πανικόβλητη συρροή εκατοντάδων χιλιάδων εσωτερικών προσφύγων της Φωτιάς στις πόλεις, η καταστροφική ανοικοδόμηση πολυκατοικιών για να στεγασθούν οι μυριάδες τούτοι «ανταρτόπληκτοι» και, μαζί τους, οι ακόμη ανέστιοι πρόσφυγες της Μικρασιατικής Καταστροφής. Δεν προέκυψε τυχαία ο τωρινός γενικός χυλός – ηθικός, παιδαγωγικός, παραγωγικός, περιβαλλοντικός, δημοσιονομικός και, φυσικά, πολιτικός. Είναι τα τελευταία απόνερα του Εμφυλίου.
Η κληρονομιά, λοιπόν, είναι πολύ βαρειά και μια απ’ τις πτυχές της φαίνεται στον τρόπο με τον οποίον ο Εμφύλιος εξιστορείται, ερμηνεύεται και εκλαϊκεύεται. Σαν να μη μας δίδαξε τίποτε ακόμη μετά 69 χρόνια από την λήξη του στα πεδία των μαχών.
Η χώρα κατέστη Αρμαγεδδών. Ο καθηγητής Άγγελος Αγγελόπουλος, υπουργός στην εαμική «κυβέρνηση του βουνού» ΠΕΕΑ, σε μελέτη του το 1958 υπολόγισε ότι στον Εμφύλιο σκοτώθηκαν 150.000 Έλληνες, ανατινάχθηκαν 658 γέφυρες, αφανίσθηκαν τα χωριά και οι πηγές της παραγωγής. Το σύνολο των υλικών καταστροφών ανέρχονταν στο ιλιγγιώδες ποσό των 4 τρισεκατομμυρίων δραχμών όταν το δολάριο ήταν μόλις 30 δραχμές.
Ο Εμφύλιος κατέστρεψε και αποδεκάτισε την χώρα που είχε ήδη καταστραφεί και αποδεκατισθεί κατά τον Πόλεμο το 1940-1941, την εχθρική Κατοχή και την Εθνική Αντίσταση. Όταν τον Οκτώβριο 1944 απελευθερώθηκε, η Ελλάδα ήταν ερειπωμένη, αποδεκατισμένη και χρεωκοπημένη. Το 1945 είχε εξανεμισθεί αγοραστική δύναμη 27 εκατομμυρίων χρυσών λιρών και το 99,1% των καταθέσεων. Σε πληθυσμό μικρότερο των οκτώ εκατομμυρίων τότε οι τεκμηριωμένες ελληνικές απώλειες στην πολεμική περίοδο 1940-1944 είναι εξής:[1]
* 475.000 νεκροί στον πόλεμο και στην Εθνική Αντίσταση, στη λιμοκτονία και στη βουλγαρική γενοκτονία, στα ολοκαυτώματα και στο εκτελεστικό απόσπασμα.
* 57.000 Εβραίοι αδελφοί μας – οι 48.000 Θεσσαλονικείς – στα κρεματόρια.
* Κατεστράφησαν 3.000 οικισμοί από τους 9.000 και ένα στα τέσσερα κτίρια της χώρας. Έμειναν 1.200.000 άστεγοι και μυριάδες κατέφυγαν στις πόλεις.
* Θύματα πολέμου πάνω από 880.000 Έλληνες – άμαχοι οι 760.000.
* Κατεστράφησαν επίσης το 74,5% του εμπορικού στόλου: 434 καράβια, το 42,6% των ζώων εργασίας: 855.000 άλογα, μουλάρια και βόδια, το 53% του ζωϊκού κτηνοτροφικού κεφαλαίου, το 65% του τροχαίου υλικού:11.300 οχήματα, το 93,5% των σιδηροδρόμων, το 90% των γεφυρών, το 25% των δασών και το 22% των αρδευτικών έργων της Μακεδονίας.
* Η γεωργική παραγωγή, ανέκαθεν ανεπαρκής, έπεσε κάτω από το 50%, η κτηνοτροφική στο 60%, η αλιεία στο 25% και το ΑΕΠ στο 33% του έτους 1938.
* Η βιομηχανία είχε παραλύσει κατά την απελευθέρωση. Είχε υποστεί ζημίες 4 δις προπολεμικών δραχμών στις εγκαταστάσεις της και εμπορεύματα 7 δις είχαν αρπαγεί.
* Το 25% του πληθυσμού σιτίζονταν υποτυπωδώς σε συσσίτια φιλανθρωπικών οργανώσεων για να επιζήσει. 2,5 εκατομμύρια άτομα είχαν προσβληθεί από ελονοσία και άλλο 1 εκατομμύριο ήσαν φυματικοί ή προφυματικοί.
Μέχρι τις αρχές του 1944 πυρπολήθηκαν στη Δυτική Μακεδονία 141 χωριά και επλήγησαν 84.280 κάτοικοί τους. Αναλυτικότερα: * Επαρχία Σερβίων: 20 χωριά, πληγέντες 14.450 * Επαρχία Γρεβενών: 36 χωριά, πληγέντες 22.420 * Επαρχία Βοΐου: 32 χωριά, πληγέντες 17.330 * Επαρχία Καστοριάς: 36 χωριά, πληγέντες 21.600 * Επαρχία Φλωρίνης: 7 χωριά, πληγέντες 3.470.
Υπόστρωμα sine qua του Εμφυλίου είναι ο Εθνικός Διχασμός, ουσιαστικά Εμφύλιος από το 1916 έως το 1940, η Μικρασιατική Καταστροφή, η προσφυγιά και οι συγκρούσεις γηγενών-προσφύγων, τα επόμενα αλλεπάλληλα στρατιωτικά κινήματα, οι εξίσου αλλεπάλληλες αποτάξεις αξιωματικών, το εναλλασσόμενο καθεστώς Βασιλείας-Δημοκρατίας και η δικτατορία Μεταξά.
Στη Μακεδονία ένα σοβαρό υπόστρωμα του Εμφυλίου είναι η ωμή συμπεριφορά του Ελληνικού Κράτους σε βάρος των σλαβοφώνων γηγενών Μακεδόνων από το 1912 έως το 1941. Δεν προέκυψαν τυχαία μέσα στον ΔΣΕ τα τάγματα των γηγενών αυτονομιστών. «Η Ελλάς συμπεριφέρθη εις Μακεδονίαν ως εις κατεχομένην χώραν», έγραφε το 1960 σε επιστολή του ο Φίλιππος Δραγούμης, βουλευτής Φλωρίνης-Καστοριάς και επανειλημμένα υπουργός. Ήταν αδελφός του Εθνεγέρτη ΄Ιωνος και της Νάτας, συζύγου του Εθνομάρτυρα Παύλου Μελά. Ο πατέρας του Στέφανος Δραγούμης το 1878 είχε οργανώσει την Επανάσταση των Μακεδόνων κατά της Συνθήκης του Αγίου Στεφάνου και της «Μεγάλης Βουλγαρίας». Παρά ταύτα, ενθικόφρων νοτιοελλαδίτης απόστρατος τον κατηγόρησε εγγράφως ότι «ανέχθηκε και υπέθαλψε αποσχιστικές δυνάμεις» στον Νομό του! Δύο χρόνια ενωρίτερα μέσα στη Βουλή ο Σοφοκλής Ε. Βενιζέλος είπε στον βουλευτή Φλωρίνης και υπουργό των Εσωτερικών Τάκο Μακρή: «Σεις μη ομιλείτε διότι αντιπροσωπεύετε εθνικώς ύποπτον περιοχήν».
Παρ’ ότι οι πατέρες τους ενωρίτερα είχαν αποτελέσει τη ραχοκοκαλιά του Μακεδονικού Αγώνος και το Ιερόν Σφάγιον του Έθνους, η Πατρίδα τους υποπτεύονταν τους γηγενείς και τους υπέβαλε σε διακρίσεις, διώξεις και εξορίες. Αυτοί, ωστόσο, κατά Θείαν Δίκην υπερασπίσθηκαν πρώτοι την Πατρίδα εδώ όταν επετέθησαν οι Ιταλοί. Απετέλεσαν κατά μεγάλη πλειοψηφία τα Συντάγματα 33 Φλωρίνης, 28 Αμυνταίου-Εορδαίας και 90 Αριδαίας, Γιαννιτσών και Βεροίας, τα οποία αήττητα εισήλθαν πρώτα στον Πόλεμο και αήττητα εξήλθαν τελευταία. Υπέστησαν, όμως, την μικροελλαδίτικη σχιζοφρένεια! Την αυγή της 28ης Οκτωβρίου 1940, η Χωροφυλακή άρχισε αμέσως να συλλαμβάνει στην Φλώρινα και στα χωριά ηλικιωμένους πατέρες τους και θείους για να τους εξορίσει! Ο Δήμαρχος Νικόλαος Χάσος, άλλοι προύχοντες και ο Γεώργιος Μόδης πρόλαβαν τον στρατιωτικό διοικητή, που αναχωρούσε για το Μέτωπο, και τον κάλεσαν να ανακαλέσει επί τόπου όλες τις συλλήψεις. Του λέει ο Μόδης: «Αμπρέ, τρελαθήκατε ντιπ κατά ντιπ; Πιάνετε τους γέρους, που είναι και άοπλοι, αλλά στην Πρώτη Γραμμή εμπιστεύεσθε τα παιδιά τους που και νιότη έχουν και όλα τα όπλα στα χέρια τους. Αυτοί θα μας σώσουν πάλι.»
Όμως, παρά τους διωγμούς των γονέων τους και παρ’ ότι τους έπνιγε δικαιολογημένα η αφόρητη αδικία και η εθνική αχαριστία, εκείνοι οι λαμπροί Μακεδόνες Ακρίτες δεν δείλιασαν ούτε ταλαντεύθηκαν. Υπερασπίσθηκαν άχρι θανάτου την άστοργη Μάνα Πατρίδα, που απαρνήθηκε τα παιδιά της. Σύντομα επρόκειτο να σαρώσουν δια της λόγχης εκείνες τις ασύστατες, βλακώδεις και προ πάντων υβριστικές υποψίες. Ο θρυλικός Παππούς, διοικητής του 28ου Συντάγματος Αμυνταίου Νικόλαος Παπαδόπουλος, σημειώνει στο Πολεμικό Ημερολόγιό του:
«Όσον αφορά την εθνολογικήν σύνθεσιν του παραμεθορίου πληθυσμού της, πολλαί είχε εγερθή αμφιβολίαι διά την μαχητικότητα Μονάδος αποτελεσθησομένης κατά αρκετόν ποσοστόν παρ’ ανδρών ομιλούντων γλωσσικόν ιδίωμα το οποίον κακώς αποκαλείται ακόμη και σήμερον σλαβομακεδονικόν. Η πολεμική δράσις του 28ου Συντάγματος αποτελεί χαρακτηριστικόν παράδειγμα του βαθέως ριζωμένου Ελληνισμού εις τας καρδίας των ετεροφώνων μεν αλλ’ αρίστων αυτών Ελλήνων.»
Επί πέντε συνεχείς μήνες, από την 28η Οκτωβρίου 1940 μέχρι και την 23η Απριλίου 1941, πολεμούσαν νύχτα-μέρα ανύστακτοι και αήττητοι μέσα στα χιόνια υπό δριμύτατο ψύχος και υπό καταιγισμό εχθρικού πυρός, χωρίς επαρκή εφόδια ούτε σύγχρονα όπλα, στις υψηλότερες κορυφογραμμές απροσίτων βουνών απέναντι σε απείρως πολυαριθμότερο και ισχυρότερο εχθρό. Παντού νίκησαν. Δεκατίσθηκαν, όμως. Από τους 4.250 οπλίτες του 28ου Συντάγματος Αμυνταίου σκοτώθηκαν ή τραυματίσθηκαν οι 2.102 και από τους 72 εφέδρους αξιωματικούς του οι 49! Προήχθησαν επί του πεδίου της μάχης 53 αξιωματικοί, έλαβαν το Αριστείον Ανδρείας 45 και τον Πολεμικό Σταυρό 31. Ανάλογο φόρο αίματος κατέθεσαν και ανάλογες διακρίσεις κατέκτησαν επί του πεδίου της μάχης οι άνδρες των δύο άλλων Συνταγμάτων. Τελευταίος έπεσε στην πρώτη γραμμή του 33ου Συντάγματος Φλωρίνης Νικόλαος Γρούϊος. Εγγονός του ο Νίκολα Γκρούεφσκι των Σκοπίων.
Οι περισσότεροι θα ριχτούν πάλι στην Εθνική Αντίσταση και στον Εμφύλιο.
Ο Εμφύλιος ξεκίνησε το 1943 σε τρεις γύρους. Πρώτος γύρος κατά την Κατοχή οι συγκρούσεις του ΕΛΑΣ με τις άλλες αντιστασιακές ομάδες, με χωρικούς εξοπλισμένους από τους Γερμανούς για αυτοάμυνα και με ένοπλους Έλληνες συνεργάτες των Γερμανών. Δεύτερος γύρος τα Δεκεμβριανά κατά την Απελευθέρωση. Ο τρίτος γύρος άρχισε την 30η Μαρτίου 1946, παραμονή των πρώτων εκλογών, και έληξε την 29η Αυγούστου 1949 στον Γράμμο.
Στο επόμενο άρθρο εξιστορείται η τραγική διαδρομή του.
Ν.Ι.Μέρτζος
[1]. Αγγ. Αγγελόπουλος Το οικονομικό πρόβλημα της Ελλάδος, σελ.35, εκδ. Παπαζήση Αθήναι 1945
