«Το μήλο πάνω από τη μηλιά» του Ιάκωβου Θ. Μαρτίδη
«Γονιός από το Α ως το Ω»
Όλγα Μούσιου Μυλωνά
Σχολική Σύμβουλος Π.Ε. Φλώρινας
«Είναι ωραίο να βλέπετε τα παιδιά σας να χαμογελάνε.
Είναι ακόμη πιο ωραίο να ξέρετε ότι εσείς είστε η αιτία.»
(σελ. 312)
Το πρόσφατο βιβλίο του Ιάκωβου Μαρτίδη, «Το μήλο πάνω από τη μηλιά», των εκδόσεων «Αρμός» (2018), είναι ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον «αλφαβητάρι» κι ένας πολύ χρήσιμος οδηγός για το πώς μπορεί να γίνει κάποιος «καταπληκτικός» γονιός. Μέσα σε ένα πλήθος πονημάτων που πραγματεύονται διαστάσεις της γονεϊκής ιδιότητας και τις σχέσεις παιδιών και γονέων, το βιβλίο αυτό διεκδικεί σθεναρά και επάξια μια περίοπτη θέση για πολλούς και σημαντικούς λόγους.
Καταρχήν, η πολύ εύστοχη σημειολογία του τίτλου, «Το μήλο πάνω από τη μηλιά», σε συνδυασμό με την εικονογράφηση στο εξώφυλλο, μας παραπέμπει αμέσως στη φιλοσοφία και στην πεμπτουσία του νοήματος που εμπεριέχει. Μας εκπέμπει το μήνυμα της ανατροπή των νόμων της βαρύτητας, αλλά και της μονοσήμαντης γραμμικής αιτιότητας των φυσικών φαινομένων, εφόσον στις ανθρώπινες σχέσεις επικρατεί η «νομολογία» του συναισθηματικού μας κόσμου, όπου οι κανόνες της φύσης καταλύονται και λειτουργούν οι φυγόκεντρες εξωστρεφείς δυνάμεις της καρδιάς. Το «μήλο», το παιδί μας, αν φροντιστεί κατάλληλα κι αν βοηθηθεί να αποκτήσει δυναμική, θα ξεπεράσει τη «μηλιά», τον γονιό του, και θα ακολουθήσει μια τροχιά εξέλιξης με γεωμετρική πρόοδο.
Τα αφηγηματικά χαρακτηριστικά του βιβλίου
Η γλώσσα του έμπειρου συγγραφέα γίνεται εύκολα αντιληπτή από τις πρώτες σελίδες του βιβλίου. Είναι μια ρέουσα, στρωτή γλώσσα, με «εύηχα, μουσικά ελληνικά», που σε προσελκύουν και η ανάγνωση κυλάει «σαν το νερό στο αυλάκι». Ο Ιάκωβος Μαρτίδης στο «μήλο πάνω από τη μηλιά», χωρίς να χάνει στο ελάχιστο τον επιστημονικό του προσανατολισμό, κατορθώνει να γράψει ένα βιβλίο υψηλού κύρους με αναπλαισιωμένη επιστημονική γνώση, με συνειδητή αποφυγή της ορολογίας και των βιβλιογραφικών αναφορών απλοποιώντας, το περιεχόμενό του, ώστε να γίνεται εύκολα αναγνώσιμο και κατανοητό από όλους.
Η αρχιτεκτονική, η όλη δομή και η συγκρότηση του βιβλίου αντανακλά τη φιλοσοφία και την οργανωτική δομή της σκέψης του συγγραφέα, που ξεδιπλώνει στο υφαντό της αφήγησής του την πορεία ολόκληρης της ζωής μας με υφάδι τις πιο σημαντικές σχέσεις μας και με στημόνι την επιστημονική δεοντολογία και τη βιοθεωρία του υφαίνει το κείμενό του «παραμυθιακά» και υποστηρικτικά. Χρησιμοποιώντας στοιχεία προφορικότητας εγκιβωτίζει το περιεχόμενο του σε ένα αφηγηματικό πλαίσιο, που του δίνει ένα ξεχωριστό στίγμα.
Η επινόηση με το Αλφαβητάρι του «καταπληκτικού» γονιού είναι εξαιρετικά ευφυής, γιατί είναι μια στρατηγική εννοιολογικής οριοθέτησης ενός χαώδους έτσι κι αλλιώς θέματος, που ο εγκιβωτισμός του σε μια συγκεκριμένη αλφαβητική κλίμακα το καθιστά πιο προσιτό, πιο οικείο, εφόσον όλοι έχουμε γνώση του αλφαβήτου της γλώσσας μας.
Το συγγραφικό ύφος του Ιάκωβου Μαρτίδη είναι άλλοτε λιτό αφηγηματικό κι άλλοτε γλαφυρό κι αναλυτικό, κάποιες φορές προτρεπτικό, χωρίς όμως να γίνεται διδακτικό κι αφοριστικό. Ο συγγραφέας «παίζει» με τις λέξεις… με το στερητικό «άλφα» της υπονόμευσης… και τις κτητικές αντωνυμίες της ιδιοκτησιακής αντίληψης των γονέων για τα παιδιά τους, ενώ όλες οι γλωσσικές και υφολογικές επιλογές του υποδηλώνουν έντονη συναισθηματική θέρμη. Ο λόγος του συμπληρώνεται με εύστοχα παραδείγματα, χρήση παροιμιών κι αποστάγματα της λογοτεχνίας, σοφά επιλεγμένα ώστε να γίνει ακόμα πιο σαφής και ζωντανή η αφηγηματική επιλογή της γραφής.
Το περιεχόμενο και οι θεματικές του βιβλίου
Ο γονεϊκός ρόλος, ο δυσκολότερος κι ίσως ο σημαντικότερος της ζωής μας, είναι εξαιρετικά πολυδιάστατος και απαιτητικός κι έτσι a priori η θεματική του βιβλίου είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα και συναρπαστική. Καλύπτει ένα μεγάλο μέρος του φάσματος των θεμάτων διαπαιδαγώγησης που απασχολούν τους γονείς σε σχέση με την ανατροφή των παιδιών τους. Είναι γεμάτο χρήσιμες, πρακτικές συμβουλές, που απαντούν σε ένα πλήθος ερωτημάτων γύρω από το θέμα. Μια ολιστική προσέγγιση της οικογενειακής ανατροφής, καθόσον το πλέγμα των σχέσεων όλων των μελών της οικογένειας, που αλληλεπιδρούν μεταξύ τους προς όλες τις κατευθύνσεις, δημιουργεί μια πολύπλοκη δυναμική επιρροή προς όλους.
Σημαντικό χαρακτηριστικό του βιβλίου του Ιάκωβου Μαρτίδη είναι ότι η εμπειρία και το βίωμα του γονεϊκού ρόλου αντιμετωπίζονται μέσα από μια δημιουργική αντίληψη της αλληλεπίδρασης και της αμοιβαίας ανάπτυξης. Η σχέση γονιού και παιδιού γίνεται ορατή ως διαδικασία αμοιβαίας και δυναμικής μάθησης και κατανόησης.
«Μεγαλώνω δεν σημαίνει προσθέτω χρόνια στην πλάτη μου… σημαίνει γίνομαι γλυκύτερος άνθρωπος, πιο υπεύθυνος, πιο αποτελεσματικός, ώριμος, σοφός.» σ. 98. Η σχέση του γονιού με το παιδί μπορεί να είναι μια ευχάριστη αλληλεπίδραση, αμοιβαίας γνωριμίας και ανταλλαγής εμπειριών αυτοεκπλήρωσης και ωρίμανσης και των δυο. Ο γονιός ανακαλύπτει τον εαυτό του ξανά, αναστοχάζεται την εμπειρία του κι αναβαπτίζεται στην νέα κατάσταση. Το παιδί γίνεται μια ολοκληρωμένη οντότητα, με ανάγκες, δυνατότητες και αδυναμίες, οι οποίες νοηματοδοτούνται και αποκτούν την δική τους αξία και δυναμική, μέσα στη σχέση με το γονιό και την υπόλοιπη οικογένεια.
Ο συγγραφέας περιγράφει τα βασικά χαρακτηριστικά της ποιοτικής γονεϊκής συμπεριφοράς, τονίζει τη σημασία της πρώιμης παρέμβασης και της «ασφαλούς προσκόλλησης» στην βρεφική ηλικία και την αξία της άμεσης εκπλήρωσης των αναγκών του βρέφους. Γράφει εμφατικά για τη μεγάλη σημασία του προσωπικού παραδείγματος στην ανατροφή των παιδιών, για τη σπουδαιότητα του επαίνου και της επιβράβευσης και επιβεβαιώνει τη σημασία της γενναιοδωρίας του κοινού χρόνου, του δημιουργικού «μαζί», που είναι η πεμπτουσία των ανθρώπινων σχέσεων, την αξία της ανταπόκρισης των γονιών στα καλέσματα του παιδιού, τη σημασία της αγκαλιάς και της σωστής διαχείρισης της επικοινωνίας, με το ανάλογο ύφος, με τον κατάλληλο τόνο και έκφραση. «Η ποιότητα των ανθρώπινων σχέσεων είναι ο πλούτος μας» (σ. 20).
Κάνει εύστοχες αναφορές στον ρόλο της μητέρας και του πατέρα, μιλά για τα «χαρισματικά», τα απείθαρχα, τα ντροπαλά και τα υιοθετημένα παιδιά, για το χάσμα των γενεών, το σύνδρομο της «άδειας φωλιάς» και τις συνέπειες που έχουν τα ψυχολογικά ελλείμματα των γονιών στα παιδιά τους.
Τέλος, χτυπάει το καμπανάκι του κινδύνου για την απώλεια της ισορροπίας, όπου η αγάπη του γονιού μπορεί να μετατραπεί σε προσκόλληση στο παιδί, σε υπερπροστασία, σε συμπλέγματα όπως «της Ηλέκτρας» και «του Οιδίποδα», σε υπερβολική προβολή προσωπικών προσδοκιών στα παιδιά μας, σε άδικη σύγκριση, σε διακρίσεις, ετεροβαρείς συμπεριφορές και εύνοιες μεταξύ των παιδιών μας, κι αναφέρεται σε ατελέσφορες πρακτικές πειθαρχίας και στην αδόκητη αναπαραγωγή της βίας μέσα από τη βίαιη συμπεριφορά των γονέων.
Η «σφραγίδα» του βιβλίου
Πολλαπλό το όφελος και η χρηστική αξία του βιβλίου… ασκεί επιρροές στη συμπεριφορά μας προς όλες τις κατευθύνσεις: προς τα παιδιά μας, προς τους γονείς και τους παππούδες μας, προς τους συζύγους και τα αδέρφια μας και, κυρίως, προς τον ίδιο μας τον εαυτό. Ξαναδιαβάζεται πολύ ευχάριστα και δημιουργικά. Γιατί είναι έμπλεο νοημάτων και αξιών κι έτσι κάθε φορά ανακαλύπτεις κι άλλες πτυχές που σου είχαν διαφύγει…
Και τέλος, η προοπτική του βιβλίου… Η επίγευση που μένει στον ουρανίσκο μας από το βιβλίου του Ιάκωβου Μαρτίδη είναι γλυκιά, αρωματική κι αισθαντική, σαν αυτή που αφήνει το γλυκόπιοτο κρασί. Τα θετικά μηνύματα ξεχειλίζουν από κάθε σελίδα… Σημαντικός λόγος που διαφοροποιεί θετικά το βιβλίο αυτό από άλλα παρόμοια είναι ότι «γλιστράει η ανάγνωση πάνω στην αγάπη… πάνω στα τρυφερά συναισθήματα που εκπέμπει…». Αυτή είναι η αίσθηση που αποκομίζει κανείς διαβάζοντάς το. Γιατί είναι ένα μυστικό μονοπάτι που μας οδηγεί να γίνουμε καλύτεροι άνθρωποι, με ποιότητα συναισθημάτων, με ακτινοβολία χαράς και φως αισιοδοξίας…
Όλγα Μούσιου Μυλωνά
Σχολική Σύμβουλος Π.Ε. Φλώρινας
