ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΣΚΕΨΗΣ
Η καθιέρωση της 22ας Φεβρουαρίου ως ημέρας σκέψης – κριτικής σκέψης, τιμά κάθε σκεπτόμενο άνθρωπο όπου γης, που προσφέρει με τον γραπτό του λόγο κυρίως πνευματικό έργο είτε ως δημοσιογράφος σε περιοδικά ή εφημερίδες επιπέδου, είτε ως συγγραφέας βιβλίων που διακρίνεται για τη δύναμη του λόγου και των γνώσεων.
Την σκέψη – κριτική σκέψη εκπροσωπούν επάξια παγκόσμια οι διανοούμενοι, οι επίλεκτοι, που αποτελούν την ελιτ ή την ιντελιγκέντσια σε κάθε κοινωνία ως ηγέτες στο στερέωμα του πνεύματος.
Άνθρωποι με έργα μεγάλου βεληνεκούς από την αρχαιότητα: Ο Σωκράτης, Πλάτωνας, Αριστοτέλης, Σοφοκλής, Αισχύλος, Ευρυπίδης, της νεώτερης Ελλάδας, Καβάφης, Καζαντζάκης, Σεφέρης, Ελύτης και σήμερα εν ζωή ο γλωσσολόγος Μπαμπινιώτης, οι Γάλλοι: Βολταίρος, Ουγκώ, Μοντεσκιέ, Ρουσώ, Μολιέρος, οι Γερμανοί: Γκαίτε, Σίλλερ, Καντ.
Σκέψη σημαίνει προβληματισμός σε μια αντίσταση που πρέπει να υπερνικηθεί, να βρεθεί λύση. Σκέψη και κριτική συνεργάζονται πάντοτε με επιστράτευση των διανοητικών δυνάμεων για συσχετισμό και σύγκριση δεδομένων, αμφισβήτηση λόγων και θέσεων αντίθετων, με επιχειρήματα αποδεικτικά – ορθολογικά. Άλλοτε αποκαλύπτουν την αλήθεια πίσω από τα προσωπεία (μάσκες) και άλλοτε ξεχωρίζουν το ψέμα από την αλήθεια, όσοι τολμούν να σκεφθούν και να κρίνουν μαζί βαθιά πλατιά και ποτέ επιφανειακά. Για τον επικίνδυνο αυτό ρόλο πολλές φορές απειλούνται ή διώκονται άμεσα ή έμμεσα, μια και η έκταση της κριτικής σκέψης δεν είναι ούτε περιορισμένη ούτε έξω από τα κοινωνικά δρώμενα. Είναι παρούσα στη δημόσια ζωή καθημερινά και ορθώνει το ανάστημά της σε κάθε κίβδηλη κατάσταση.
Με την έννοια αυτή η σκέψη φοβίζει και μπορεί να λογίζεται ως άκρως επικίνδυνη. Τους διωγμούς που υφίσταται η σκέψη, για όλα που προαναφέραμε συνοπτικά, αντί να τη λυγίζουν – εξουθενώνουν κατά κανόνα, την ενισχύουν περισσότερο, όπως ακριβώς θα λέγαμε η γυμναστική δυναμώνει το σώμα.
Η σκέψη υπάρχει και λειτουργεί για να λύσει την απορία, το πρόβλημα, να απαντήσει στο ερώτημα, με μια λέξη να ξεπεράσει τις αντιστάσεις. Είναι δημοκρατική κατεξοχήν, επειδή δέχεται έλεγχο από οποιαδήποτε άλλη σκέψη ανά πάσα στιγμή σε μόνιμη βάση. Όλοι οι τρόποι και όλα τα μέσα έχουν πρόσβαση στον έλεγχο της σκέψης, προτού εδραιωθεί ως αποδεκτή από όλες τις πλευρές.
Οι μορφές του λόγου που δεν παράγονται από προβληματισμό, δεν συνιστούν σκέψη. Είναι εύκολος ο μονόλογος – μονόδρομος χωρίς αντιπαρερχόμενους που δικαιούνται μερίδιο στην πορεία του λόγου. Ο λόγος που μόνος του θέτει αυτονόητες απαντήσεις, δεν αποτελεί σκέψη, αλλά καρναβάλι – μεταμφίεση της σκέψης.
Καλή σκέψη δεν είναι αυτή που διατυπώνεται στον γραπτό ή προφορικό λόγο με ευχέρεια και γλαφυρότητα, αλλά η αιτιολόγηση των απόψεών του και η αναφορά σε πιθανές αντίθετες θέσεις οριοθετούν την καλή κριτική σκέψη.
Η κριτική σκέψη θεωρείται δημιουργία, παραγωγική εργασία, μια καινούργια γνώση, μία οικοδομή. Η δημιουργία αυτή όταν ενταχθεί στο γνωστικό μας σύστημα αφομοιωμένη, θα αποτελεί οπλοστάσιο για τη λύση μελλοντικών μας προβλημάτων.
Η κριτική σκέψη δεν είναι ρητορική τέχνη, είναι περισσότερο τέχνη «χειρουργική» της γνώσης πολλών παραμέτρων της επίπονης διαδικασίας της εξέτασης δεδομένων, βήμα – βήμα συσχετισμού αυτών, συνυπολογισμού όλων των στοιχείων, με παραλληλισμό ή σύγκριση ορθολογική.
Τα αυθαίρετα εκβιαστικά συμπεράσματα δεν είναι παράγωγα της κριτικής σκέψης, είναι συνήθης τακτική της βίας και όχι της λογικής.
Το ψέμα είναι θεματικό περιεχόμενο άλλης δυναμικής, όχι πάντως της βασανιστικής σκέψης, που στενή σχέση έχει με το καθαρό φως της αλήθειας της πολύπαθης.
Η παραδοχή γνωμών χωρίς αντιθέσεις, δεν προάγει τον κριτικό λόγο.
Η συνεχής αμφισβήτηση κινεί με ενδιαφέρον το νήμα της κριτικής.
Χωρίς την αντίθεση γνωμών ή την αμφισβήτηση, δεν έχει κανένα απολύτως νόημα η κριτική σκέψη. Η διαφωνία δεν είναι στείρα εχθρότητα.
ΠΕΤΡΟΣ ΠΡ. ΓΟΥΛΙΟΣ
ΦΛΩΡΙΝΑ
