ΑΓΡΙΟΧΟΡΤΑ,ΒΟΤΑΝΑ ΚΙ ΑΓΡΙΟΛΟΥΛΟΥΔΑ
ΑΓΡΙΟΙ ΚΑΡΠΟΙ ΠΙΣΟΔΕΡΙΟΥ
Αυτά υπήρχαν κάποτε. Σήμερα έχουν λιγοστέψει.
Οι γύρω από το χωριό εξοχές (Τανασίτσα, μπλάιου, Παλιαχώρεα) είναι γεμάτες με θυμάρι, το χρησιμοποιούν για το πλύσιμο των καδιών του τυριού ή των βαρελιών του κρασιού, οπότε το τυρί και το κρασί παίρνουν ένα λεπτότατο άρωμα μέντας. Τα φύλλα του πολλά και μικρά στον ίδιο μίσχο με το όνομα Κοάντα ντι σιρκίνου, είναι αποτελεσματικά για κάθε είδους πληγή.
Στους κήπους και στις εξοχές βγαίνουν οι τσουκνίδες (ουρτζίτς) που την άνοιξη αποτελούν ένα θαυμάσιο υλικό για πίτες και αργότερα καλό φαγητό για τα γουρούνια βάζοντας μέσα λίγο καλαμποκάλευρο.
Στα λιβάδια βγαίνει η ξυνήθρα (μπουρμπουνάκα). Αυτό το χόρτο είναι το μόνο που τρώγεται άπληστα απ’ τους Πισοδερίτες φρέσκο και αποξηραμένο τόσο στις πίτες όσο και ξυνηθρόρυζο. Στις δυτικές και βόρειες εξοχές του χωριού φυτρώνει όχι σε αφθονία, ένα φυτό με μικρά χοντρά σαρκώδη φυλλαράκια στη σειρά που λέγεται γκουρλίτσα α πόρκουλου (στόμα γουρουνιού) και είναι φάρμακο αποτελεσματικό για τις αρρώστιες γουρουνιών.
Τα άφθονα ραδίκια ξεπετάγονται στις πλαγιέςμ στα λιβάδια όμως δεν τα τρώνε οι Πισοδερίτες. Στους βάλτους βγαίνουν την άνοιξη κεραμυδιές, ψαλτοπαπαρούνες και ανθοσαλέπια. Ο βολβός του σαλεπιού χρησιμεύει για την Παρασκευή του γνωστού ροφήματος(σαλέπι).
Τις πλαγιές του χωριού τις σκεπάζει η φτέρη που φτάνει και τα δύο μέτρα σε ορισμένα μέρη. Το βλαστάρι της φτέρης το έβραζαν και το αφέψημά του το χρησιμοποιούσαν για τους ρευματισμούς. Επίσης χρησιμοποιούνταν και για την κλαπάτσα γι’ αυτό και λέγεται σε άλλες περιοχές κλαπατσοβότανο.
Στις πλαγιές του Σταυρού προς την Κουσάγια βγαίνουν τα κάτσατα με κίτρινο χρώμα τα πρώτα λουλούδια του χρόνου που φυτρώνουν μόλις αρχίσουν λίγο και φαίνονται τα χώματα απ’ τα χιόνια που το σκεπάζουν όλο το χειμώνα. Αργότερα στις ίδιες πλαγιές προς το Σταυρό, Παλαιοχώρι κλπ βγαίνουν (Κουλεάστραντου) τα μανουσάκια μωβ και κίτρινα και τα προβατολούλουδα Λιλίτσια α όιλορ (Λουλούδι προβάτων) άσπρα με πολλά συσπειρωμένα μικροσκοπικά ανθάκια. Επίσης φυτρώνουν τα κακόψωμα, τα σκυλόψωμα και τα «μη με λησμόνει». Αργότερα βγαίνουν στα λιβάδια οι μαργαρίτες και άσπροι νάρκισσοι με το υπέροχο άρωμα στα λιβάδια της Βίγλας. Στις φτέρες βγαίνουν τα φτερολούλουδα με χρώμα λιλά.
Την άνοιξη σε ορισμένες τοποθεσίες της Λα Μα ντι Άπα Κοντήλι και της Κουσάγιας βγαίνει η αγριοπασχαλιά με κοκκινωπά λουλούδια και με άρωμα δυνατό και υπέροχο. Ίσως δυνατότερο άρωμα να μην υπάρχει.
Απ’ τα σπάνια αγριολούλουδα είναι και το πουγουνεάο με τριανταφυλλί άνθος, με αδύνατη μυρωδιά αλλά πολύ όμορφο που φυτρώνει κυρίως στη βαθιά χαράδρα Β.Α. της Μπούτουρα προς τα σύνορα των Αλώνων μέσα στο δάσος. Στο Μπασότι και στην Γεωργογεφαλή βγαίνουν σε μικρό αριθμό μερικά βαθυκόκκινα ψηλά λουλούδια με διαπεραστικό χρώμα. Άλλα λουλούδια είναι τα αμάραντα που τα βρίσκει κανείς στο Σταυρό της Κουσάγια, με χρώμα κίτρινο και διατηρούνται αρκετό καιρό στο ανθοδοχείο. Στο Παλαιοχώρι μπορούμε να βρούμε (Πένεα α Κούκλουι) το ψωμί του κούκου. Στην Πέτρα του Ντοτ επίσης βγαίνει η ανεμώνη. Λέγεται ανεμώνη των δασών και είναι κίτρινη ή λιλά.
Κάθε πλαγιά, κάθε λιβάδι, κάθε περιοχή και όλες τις περιοχές εκτός απ’ τον χειμώνα έχει τα αγριολούλουδά του και οι κάτοικοι ξέρουν που θα τα βρουν. Τον Μάη η φύση είναι απερίγραπτη, τα λιβάδια και οι πλαγιές είναι ένα ονειρεμένο κομμάτι που απλόχερα ο Πλάστης χάρισε σε τούτη τη μυρωμένη περιοχή.
Υπάρχουν και άγριοι καρποί. Πρωτωριμάζουν τα φράουλα Αφράντζε, ακολουθούν τα σμέουρα (Ασνίουρε) και αργά το φθινόπωρο ωριμάζουν τα βατόμουρα (Αμούρε). Και οι τρεις αυτοί άγριοι καρποί είναι: Τα λεπτόκαρα(φουντούκια-αλούνε) που βγαίνουν σε πολύ λίγες ρίζες στην θέση «Καζάνια». Επίσης τα μουτσιάσει. Μοιάζουν με κούμαρα, είναι μικρά ωοειδή μ’ ένα κουκούτσι, κόκκινα μαλακά κι όχι πολύ νόστιμα. Τα Πιτρουτσεάλε, άλλο παρόμοιο είδος, μοιάζουν με μικρά μούσμουλα με πολλά κουκούτσια κι ανώμαλη επιφάνεια, κόκκινα σαρκώδη και πολύ νόστιμα. Βγαίνουν κυρίως πάνω απ’ την Αγία Τριάδα. Τα τσιτσίφια (Τζουντζούφε) λίγα από αυτά προς τα «Καζάνια». Βγαίνουν επίσης αγριόγκορτσα, αγριοκορόμηλα και αγριόμηλα. Τέλος, βγαίνουν προς το Μπασκότι τα Φίνκε, σμυρτιές μικρά μαύρα σαν ελίτσες και γλυκά, νόστιμα που φυτρώνουν στα φύλλα του φυτού. Η μια ρίζα βγαίνει κοντά στην άλλη και όλα μαζί σχηματίζουν ένα πολύ όμορφο βαθυπράσινο ταπέτο.
Στα βουνά, κυρίως στο Σουλάκι και κατά μήκος του δημοσίου δρόμου προς την βρύση του Ντιλίνα τον μήνα Ιούνιο-Ιούλιο και Σεπτέμβριο βγαίνουν τα μανιτάρια. Το καλό είδος είναι πρώτης τάξεως φαγητό, τηγανητά, σκορδαλιά ή σε πίτα. Ένα άλλο είδος μανιταριού, το βρωμισμένο, με άσχημη μυρωδιά, αρκετά σπάνιο, είναι πολύ αποτελεσματικό φάρμακο για τις πληγές. Συγγενικά με τα μανιτάρια είναι τα άσπρα σφαιρικά παράσιτα, οι αλεπουπορδές, που βγαίνουν σε πλαγιές που όταν στεγνώσουν, βγάζουν μια σκούρη σκόνη αποτελεσματική για τις αιμορραγίες και για πρόχειρη απολύμανση των πληγών.
Όλα τα σπίτια είχαν τους κήπους τους με τα πιο ήμερα λουλούδια από τα αγριολούλουδα των πλαγιών. Φύτευαν τις τριανταφυλλιές που το άρωμα ήταν πολύ εξαιρετικό κι από τα τριαντάφυλλα κατασκεύαζαν ένα είδος κολόνιας που το ονόμαζαν γκιούρσου. Στις ονομαστικές εορτές ο παπάς με το μικρό σκεύος και με το γκιούρσου μέσα σ’ αυτό έραινε τους κατοίκους. Επίσης φύτευαν και είχαν πορτοκαλί χρώματος λουλούδια, τα «τζουντούφυλλα». Οι κήποι είχαν απαραιτήτως βασιλικό και πασχαλιές.
Οι χαράδρες του χωριού και οι ρεματιές έχουν πλατάνια που και που ανάμεσα από το παρθένο δάσος της οξιάς καθώς δρυς, ιτιές και χαμόδεντρα και τα όμορφα γαϊδουράγκαθα. Τα αγριολούλουδα, ασφόδελοι, θάμνοι, φτέρες στολίζουν την μυρωμένη, την πολυτραγουδισμένη πλάση του επικού χωριού, του απερίγραπτου σε ομορφιά Πισοδερίου που το αντίκρυσμα του ξεκουράζει, ηρεμεί και ανακουφίζει, ηρεμεί και ανακουφίζει κάθε κουρασμένη και ευαίσθητη ψυχή.
Α. «Αγρίμια»
Εκτός από τα συνηθισμένα (λαγούς, νυφίτσες, αλεπούδες) υπάρχουν πολλοί λύκοι. Το φθινόπωρο και το χειμώνα κυρίως κατεβαίνουν κάτω στο χωριό και στήνουν τις ανατριχιαστικές τους συμφωνίες τη νύχτα. Κατά το Φεβρουάριο είναι πολύ επικίνδυνοι, επιτίθενται και εναντίον των ανθρώπων. Δεν λείπουν από το παρθένο δάσος και οι αρκούδες. Υπάρχουν στο δάσος Κουσάγιας, στο Καντήλι, στο Μπασκότι και στη Γεωργοκεφαλή. Το χειμώνα πέφτουν σε νάρκη μέσα στις σπηλιές κυρίως κάτω από βράχους γι’ αυτό και οι βράχοι πήραν το όνομά του «Κιάτρα α ούριλοι»(Πέτρα της αρκούδας).
Άλλα αγρίμια από τα πιο σπάνια είναι: Αγριογούρουνα στην περιοχή λιβάδι Παπασωτήρη-Μπούτουρα-Μπασκότι και Γεωργοκεφαλή. Αγριόγατοι στην περιοχή Λα μα ντι Άπα και Σουλάκι, σπάνια όμως. Αγριόγιδα στην Κουσάγια (σπανίως). Ζαρκάδια στην Κουσάγια και λιβάδια Βίγλας (σπανίως). Κουνάβια σε όλες τις περιοχές. Στα παλαιότερα χρόνια υπήρχαν όλα τα παραπάνω αγρίμια σε μεγαλύτερο αριθμό, σιγά-σιγά εξαφανίζονται. Επιπλέον υπήρχαν τσακάλια και ελάφια.
Β. «Πουλιά»
Πέρδικες του βουνού, ορτύκια, αγριοπερίστερα, κοτσύφια, κίσσες όλων των ειδών, τσαλαπετεινοί, κάργες, κοράκια, γεράκια κι αετοί υπήρχαν σε αφθονία και ακόμα υπάρχουν. Από τα πι μικρά επίσης υπάρχουν σε αφθονία οι καρδερίνες και τα αηδόνια. Υπάρχουν επίσης σουσουράδες, σπουργίτια, τα φιλιγκάνλιοι (μικρά κιτρινοπράσινα καλοκαιρινά), τα καραγκιοζάκια (σταχτιά ευκίνητα χειμωνιάτικα) και τα χελιδόνια. Από τα πιο σπάνια είναι οι πελαργοί, κάτι μαύρα με κοιλιά άσπρη, παπάκια του ποταμού, τρυγόνια, κουκουβάγιες, φασιανοί. Τη νύχτα υπήρχαν άφθονες νυχτερίδες και πυγολαμπίδες. Τα τελευταία έχουν εξαφανιστεί.
Αντιγόνη Λ.Τσάμη
