Αγιασμός των υδάτων στο ποτάμι της Φλώρινας
Αγιασμός των υδάτων στην παλιά ξύλινη γέφυρα του Αγίου Παντελεήμονος, το 1948
Την παραμονή των Θεοφανείων, οι παλιοί Φλωρινιώτες νήστευαν και μάλιστα δεν έτρωγαν ούτε λάδι. Την ημέρα αυτήν συνήθιζαν να ακουμπούν τα δάχτυλά τους στην φωτιά ή στην ζεστή λαμαρίνα της σόμπας. Πίστευαν ότι με αυτόν τον τρόπο θα προστάτευαν τα χέρια τους από μικροτραυματισμούς όλον τον χρόνο. Κυρίως οι ξυλουργοί την ημέρα αυτή σταυροκοπιόνταν και με πολύ ευλάβεια ακουμπούσαν τα χέρια τους στην φωτιά, ώστε να μην καρφώνονται οι ακίδες (σπίτσες) ξύλου στα δάχτυλά τους.
Ένα άλλο έθιμο της παραμονής των Φώτων ήταν ο πλειστηριασμός των εικόνων. Μέσα στον ναό ο ιερέας σήκωνε ψηλά μια, μια τις φορητές εικόνες και οι πιστοί έδιναν τιμές για να τις αποκτήσουν μερικές εβδομάδες και να περάσουν την ευλογία στα σπίτια τους. Ήταν σαν ένα χρηματιστήριο εικόνων, όπου η τιμή της εικόνας ξεκινούσε με μια χαμηλή τιμή και έφτανε στα ύψη, αν υπήρχε μεγάλη ζήτηση. Ο σταυρός ήταν πιο ακριβός από τις εικόνες. Όποιος πλήρωνε τα περισσότερα χρήματα, οι συγγενείς και οι φίλοι του τον ονόμαζαν «Νονό του Χριστού» και τα βράδυ στο σπίτι του γινόταν μεγάλο γλέντι. Τις εικόνες τις επέστρεφαν στον ναό την ημέρα της Υπαπαντής, στις 2 Φεβρουαρίου, το αργότερο. Είναι άγνωστο πότε άρχισε αυτό το έθιμο, που γέμιζε τα ταμεία της εκκλησίας. Άλλαξε αρκετά όμως επί Μητροπολίτου Αυγουστίνου, ο οποίος το επέτρεψε χωρίς πλειστηριασμούς, αλλά πληρώνοντας ότι ήθελε ο καθένας για την εικόνα που θα έπαιρνε. Και σήμερα ακόμη αυτό το έθιμο υπάρχει.
Δεν υπάρχουν πληροφορίες για το πώς γιορτάζονταν τα Θεοφάνεια στα χρόνια της τουρκοκρατίας. Δεν γνωρίζουμε που έριχναν τον σταυρό, πριν το 1835, ούτε και μετά την ίδρυση του ναού του Αγίου Γεωργίου. Δεν γνωρίζομε επίσης αν υπήρχαν προστριβές με τους εξαρχικούς, μετά το 1870. Κάποιες φωτογραφίες, στις αρχές του 20ου αιώνα, δηλώνουν τον τόπο όπου έριχναν τον σταυρό. Η μια φωτογραφία είναι στο ποτάμι και ρίχνουν τον σταυρό από την γέφυρα του Μπούτσκου. Η φωτογραφία είναι τραβηγμένη από το μπαλκόνι της οικίας Τυρπένου, και είναι γαλλική φωτογραφία, του 1917. Οι άλλες φωτογραφίες είναι από το 1918 και μετά, και η ρίψη του σταυρού γίνεται από την γέφυρα του Αγίου Παντελεήμονος.
Από την δεκαετία του 1920 και μετά ο πολύς κόσμος συγκεντρωνόταν στις γέφυρες και στους τοίχους του ποταμού για την ρίψη του σταυρού από τον Μητροπολιτικό ναό του Αγίου Παντελεήμονος. Οι λόγοι ήταν πολλοί, και κυρίως το θέαμα, καθώς εκεί βουτούσαν πολλοί και από ψηλά φαινόταν εξαιρετικά καλά η μάχη για τον σταυρό. Πολλές φορές το ποτάμι ήταν παγωμένο και με τσεκούρια έσπαγαν τους πάγους. Όλοι οι τολμηροί έμπαιναν στα παγωμένα νερά για τον σταυρό. Ο Μητροπολίτης Βασίλειος πάντα προσπαθούσε να τους ξεγελάσει, κάνοντας μια κίνηση προς τα αριστερά και μετά έριχνε τον σταυρό προ τα δεξιά. Πολλές φορές ο σταυρός χανόταν κάτω από τους πάγους. Αυτοί που συμμετείχαν έπαιρναν τα τσεκούρια και έσπαγαν κομμάτια πάγου για να βρουν τον σταυρό. Όλοι με αγωνία παρακολουθούσαν την διαδικασία, και μόλις έβρισκαν τον σταυρό, ακουγόταν μια βοή ικανοποίησης από το πλήθος.
Μετά το 1950, συμμετείχαν και οι ποδοσφαιρικές ομάδες. Οι δυο μεγάλες ομάδες «Μέγας Αλέξανδρος» και η «Ελλάδα» αποφάσισαν να συμμετέχουν στην κατάδυση του τιμίου σταυρού στο ποτάμι για να πάρουν ευλογία και να νικούν, αλλά και για να ενισχυθούν οικονομικά. Το ποτάμι γέμιζε με ποδοσφαιριστές των δυο ομάδων, που όλοι ήταν αποφασισμένοι παν πιάσουν τον σταυρό στα παγωμένα νερά του ποταμού. Το πλήθος απολάμβανε το θέαμα. Και μετά σε όλη την πόλη ακουγόταν: «Τον σταυρό τον έπιασε ο Μέγας Αλέξανδρος» ή «Τον σταυρό τον έπιασε η Ελλάδα». Την επόμενη ημέρα με τον σταυρό στο χέρι αυτός που έπιασε τον σταυρό και μαζί με τον παπά από πόρτα σε πόρτα περνούσαν από όλα τα σπίτια της Φλώρινας προς ενίσχυση της ποδοσφαιρικής τους ομάδας.
Και όταν αποσύρθηκαν οι ποδοσφαιριστές, άλλοι συμμετείχαν. Ήταν φτωχοί κάτοικοι από το Κάτω Τσιφλίκι, και άλλοι φτωχοί από το κέντρο της πόλης. Το 1968, ο Μητροπολίτης Αυγουστίνος Καντιώτης βάφτισε τους τσιγγάνους της πόλης μας και τους έκανε χριστιανούς. Τα επόμενα χρόνια και μέχρι σήμερα, οι νεοφώτιστοι τσιγγάνοι ρίχνονται στα παγωμένα νερά του ποταμού για να πιάσουν τον σταυρό. Φέρνουν και άλογα μαζί τους, που τα ιππεύουν και κάνουν βόλτες στους παραποτάμιους δρόμους, μπροστά από τον ναό του Αγίου Παντελεήμονος.
H ενορία του Αγίου Γεωργίου, από το 1918, γιορτάζει τα Θεοφάνεια μαζί με την ενορία του Αγίου Παντελεήμονος. Μαζί ρίχνουν τον σταυρό στο ποτάμι. Από τα μέσα της δεκαετίας του 1920, η ενορία του Αγίου Νικολάου έριχνε τον σταυρό στο ποτάμι στο μέρος που βρίσκεται λίγο πιο κάτω από τον ναό, όπως ακριβώς και σήμερα. Με εξαίρεση, δυο τρεις φορές, που έριξαν τον σταυρό στην πισίνα της Γεωργικής Σχολής, στα μέσα της δεκαετίας του 1960. Από τα μέσα της δεκαετίας του 1970, και η ενορία της Αγίας Παρασκευής, ρίχνει τον σταυρό στην δεξαμενή του σιντριβανιού, που υπάρχει στην αυλή του ναού.
Ο αγιασμός των υδάτων είναι πολύ μεγάλη γιορτή για την χριστιανοσύνη. Οι Φλωρινιώτες συμμετέχουν και μάλιστα όλοι παίρνουν αγιασμό από τους ναούς, που τον πίνουν σαν θεία κοινωνία, αλλά και ραντίζουν τα σπίτια τους για να έχουν ευλογία όλον τον χρόνο.
Δημήτρης Μεκάσης
