Από κοινού υποβολή απόψεων στη Δημόσια Διαβούλευση για το Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο για τον Τουρισμό από τον Δήμο Πρεσπών και την Εταιρία Προστασίας Πρεσπών
Ο Δήμος Πρεσπών και η Εταιρία Προστασίας Πρεσπών υπέβαλαν από κοινού σχόλια και προτάσεις στο πλαίσιο της δημόσιας διαβούλευσης για το Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο για τον Τουρισμό. Η παρέμβαση αυτή έρχεται με σκοπό να διασφαλίσει την ισορροπημένη και βιώσιμη ανάπτυξη της περιοχής των Πρεσπών.
Οι δύο φορείς εξέφρασαν σοβαρές ενστάσεις για την προσέγγιση της Στρατηγικής Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΜΠΕ) του σχεδίου, υπογραμμίζοντας ότι δεν λαμβάνει υπόψη την ανάγκη για τουριστική ανάπτυξη που να σέβεται το φυσικό περιβάλλον και την τοπική κοινωνία. Οι φορείς επισημαίνουν την ανάγκη προώθησης ήπιων μορφών τουρισμού που θα ενισχύσουν την τοπική οικονομία χωρίς να θέτουν σε κίνδυνο το τοπίο και τη βιοποικιλότητα της περιοχής. Σύμφωνα με τους φορείς, το προτεινόμενο σχέδιο δεν προωθεί τη βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη που θα αναδείκνυε την Πρέσπα ως προορισμό εναλλακτικού τουρισμού, αλλά αντίθετα την αντιμετωπίζει κυρίως ως επισκέψιμο αξιοθέατο για τους επισκέπτες γειτονικών πόλεων. Οι δύο φορείς εξέφρασαν την έντονη ανησυχία τους για την προσέγγιση αυτή, η οποία βασίζεται σε ξεπερασμένες αντιλήψεις που προέρχονται από παλαιότερο περιφερειακό χωροταξικό πλαίσιο, το οποίο έχει ήδη αντικατασταθεί με νέο. Τόνισαν ότι η αποθάρρυνση των διανυκτερεύσεων στην περιοχή, καθώς και η εσφαλμένη αντίληψη ότι οι επισκέπτες πρέπει να διαμένουν σε γειτονικές πόλεις, υπονομεύουν τη βιωσιμότητα της τοπικής κοινωνίας και οικονομίας. Παράλληλα, επισημαίνουν ότι το συγκεκριμένο μοντέλο μαζικού τουρισμού, με επισκέπτες που περνούν μόνο λίγες ώρες στην Πρέσπα, δημιουργεί σημαντικές πιέσεις στις υποδομές και στο φυσικό περιβάλλον, χωρίς να προσφέρει ουσιαστικά οφέλη στην τοπική ανάπτυξη.
Οι φορείς υπογραμμίζουν επίσης ότι η κατάταξη τουλάχιστον της Δημοτικής Ενότητας Πρεσπών στο προτεινόμενο σχέδιο ΚΥΑ δεν ανταποκρίνεται στα πραγματικά δεδομένα, και ζητούν την αναβάθμισή της κατ’ ελάχιστον στην κατηγορία Δ. Αυτό θα συμβάλει στην καλύτερη αξιοποίηση των χρηματοδοτικών προγραμμάτων και την ανάπτυξη του τουρισμού.
Τέλος, ο Δήμος και η Εταιρεία Προστασίας Πρεσπών υπογραμμίζουν ότι το νέο Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο πρέπει να ανταποκριθεί στις πραγματικές ανάγκες σημαντικών περιοχών, όπως οι Πρέσπες, εξασφαλίζοντας την ανάπτυξη τουριστικών δραστηριοτήτων με σεβασμό στη φύση και στην τοπική κοινωνία και ενσωματώνοντας με κατάλληλο και δεσμευτικό τρόπο τις εξής στρατηγικές κατευθύνσεις:
- Ενίσχυση του τουρισμού διανυκτέρευσης: Προτείνεται η δημιουργία μικρών καταλυμάτων εντός των οικισμών που σέβονται την τοπική αρχιτεκτονική και το τοπίο. Αυτό θα συμβάλει στη μείωση της πίεσης που προκαλούν οι μαζικές σύντομες επισκέψεις και θα ενισχύσει την τοπική οικονομία.
- Ανάπτυξη αναγεννητικού τουρισμού: Το μοντέλο του αναγεννητικού τουρισμού, όπου οι επισκέπτες συμμετέχουν ενεργά στην προστασία και αναγέννηση του φυσικού περιβάλλοντος, πρέπει να ενσωματωθεί στη στρατηγική για τον τουρισμό της Πρέσπας. Οι επισκέπτες μπορούν να συμβάλουν μέσω δράσεων όπως η φροντίδα μονοπατιών, περιβαλλοντική εκπαίδευση και υποστήριξη τοπικών προϊόντων.
- Στήριξη τοπικών παραγωγών και επιχειρήσεων: Η σύνδεση του τουρισμού με την τοπική παραγωγή είναι κρίσιμη για την οικονομική βιωσιμότητα της περιοχής. Η προώθηση τοπικών προϊόντων, όπως τα φημισμένα φασόλια Πρεσπών και η δημιουργία δικτύων μεταξύ τουριστικών επιχειρήσεων και παραγωγών, θα διασφαλίσει την αειφορία της περιοχής.
- Ανάδειξη της συνύπαρξης ανθρώπου και φύσης: Η τουριστική στρατηγική πρέπει να αναγνωρίζει ότι η παρουσία του ανθρώπου είναι αναγκαία για τη διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος της Πρέσπας. Η ενεργή συμμετοχή των τοπικών κοινοτήτων και των επισκεπτών στη φροντίδα του περιβάλλοντος είναι το κλειδί για τη βιώσιμη ανάπτυξη της περιοχής.
Ακολουθεί το κείμενο κοινού του σχολιασμού
«Ενστάσεις και προτάσεις επί του προτεινόμενου Ειδικού Χωροταξικού Πλαισίου για τον Τουρισμό, που υποβάλλονται από τον Δήμο Πρεσπών και την Εταιρία Προστασίας Πρεσπών στο πλαίσιο της δημόσιας διαβούλευσης
Όπως είναι γνωστό, η Πρέσπα αποτελεί μια περιοχή εξαιρετικής σημασίας, με παγκόσμια αναγνώριση για τις φυσικές και πολιτιστικές της αξίες. Η Πρέσπα δεν είναι όμως μόνο ένας φυσικός θησαυρός, αλλά και ένας ζωντανός τόπος όπου οι άνθρωποι και η φύση συνυπάρχουν. Το μέλλον της περιοχής εξαρτάται από την ισορροπημένη ανάπτυξη που θα ενσωματώνει την τοπική κοινωνία και την παραγωγή με τη φυσική και πολιτιστική κληρονομιά του τόπου. Αυτός είναι ο δρόμος για την πραγματική ευημερία και την αειφορία των Πρεσπών. Η αναπτυξιακή προοπτική αυτού του τόπου εντοπίζεται σε έναν ποιοτικό πρωτογενή τομέα και έναν τριτογενή τομέα με πολυσχιδή τουριστική ανάπτυξη, που να αρμόζει στον χαρακτήρα της περιοχής ως Εθνικού Πάρκου.
Δυστυχώς, το προτεινόμενο Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο για τον Τουρισμό, και ειδικότερα η ΣΜΠΕ που έχει τεθεί υπόψη μας, προχωρά σε μια λανθασμένη ανάγνωση του προγενέστερου Περιφερειακού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας, το οποίο υιοθετούσε σε κάποιο βαθμό τη λογική, η Φλώρινα να υποστηρίζει την επισκεψιμότητα της Πρέσπας, και με δυσνόητες διατυπώσεις που περιλαμβάνει στη σελίδα 125, υπονοεί ότι η αυτή η περιοχή είναι υπερβολικά ευαίσθητη για να φιλοξενήσει τουριστική ανάπτυξη, αντίληψη που έρχεται σε αντίθεση με την πραγματικότητα και τις ανάγκες της περιοχής αλλά και της χώρας. Η ιδέα ότι οι επισκέπτες που θέλουν να επισκεφτούν την Πρέσπα είναι καλύτερο να είναι περαστικοί και να διανυκτερεύουν σε γειτονική πόλη βασίζεται σε μια παρωχημένη αντίληψη που όχι μόνο δεν υποστηρίζει την πραγματική προστασία της περιοχής, αλλά υπονομεύει τη βιωσιμότητα τόσο της τοπικής κοινωνίας όσο και των φυσικών της πόρων. Μια αντίληψη για τον τουρισμό στις προστατευόμενες περιοχές που έχει εγκαταλειφθεί οριστικά από τον 20ο αιώνα και μας κάνει ιδιαίτερη εντύπωση να αναβιώνει στο βασικό στρατηγικό κείμενο της χώρας για την ανάπτυξη ενός από τους πιο σημαντικούς τομείς οικονομικής δραστηριότητας.
Πιο αναλυτικά,
Μη διανυκτερεύοντες επισκέπτες και πρόβλημα εποχικότητας: Η άποψη ότι η αποφυγή διανυκτέρευσης στις Πρέσπες συμβάλλει στην προστασία της περιοχής είναι όχι μόνο εσφαλμένη, αλλά και επιζήμια. Σήμερα, η πλειονότητα των 150.000 Ελλήνων επισκεπτών περνά μόνο λίγες ώρες στην περιοχή, γεγονός που δημιουργεί σοβαρά προβλήματα εποχικότητας. Κατά την τουριστική αιχμή, σε περιόδους γιορτών και αργιών, χιλιάδες επισκέπτες καταφθάνουν ταυτόχρονα στις Πρέσπες για σύντομες επισκέψεις. Αυτοί οι επισκέπτες δεν μπορούν να λάβουν υπηρεσίες υψηλής ποιότητας, με αποτέλεσμα οι επισκέψεις τους να έχουν περιορισμένη προστιθέμενη αξία στην τοπική οικονομία. Ταυτόχρονα, οι δημόσιες και ιδιωτικές υποδομές φτάνουν στα όρια της αντοχής τους, δημιουργώντας έντονη πίεση.
Αυτό το μοντέλο τουρισμού είναι επιζήμιο τόσο για την οικονομική ανάπτυξη της περιοχής όσο και για την προστασία των φυσικών αξιών. Η απουσία διανυκτερεύσεων σημαίνει ότι οι επισκέπτες δεν συνδέονται ουσιαστικά με τον τόπο και την τοπική κοινωνία, δεν καταναλώνουν τοπικά προϊόντα και δεν ενισχύουν τη βιώσιμη οικονομική δραστηριότητα, όπως είναι οι επιχειρήσεις φιλοξενίας, ξενώνες και άλλα μικρά και παραδοσιακά καταλύματα. Επιπλέον, η ταυτόχρονη άφιξη μεγάλου αριθμού τουριστών σε σύντομο χρονικό διάστημα αυξάνει την πίεση στις τοπικές υποδομές και τα οικοσυστήματα, υπονομεύοντας τους στόχους της περιβαλλοντικής προστασίας και της αειφορίας.
Αντίθετα, η παρουσία διανυκτερεύοντων επισκεπτών είναι αναγκαία για την τοπική βιωσιμότητα. Η ανάπτυξη ενός τουρισμού που ενθαρρύνει τους επισκέπτες να διανυκτερεύσουν στις Πρέσπες, επιτρέπει τη διασπορά της τουριστικής κίνησης και τη μείωση των επιπτώσεων της μαζικής, σύντομης επίσκεψης. Οι επισκέπτες που διαμένουν στην περιοχή έχουν τη δυνατότητα να την εξερευνήσουν με ήπιες δραστηριότητες, όπως πεζοπορία, ποδηλασία, και παρατήρηση της άγριας ζωής, σεβόμενοι το τοπίο και τη βιοποικιλότητα. Με τον τρόπο αυτό, οι τουριστικές ροές κατανέμονται σε μεγαλύτερο χρονικό διάστημα και ο αντίκτυπος στα οικοσυστήματα είναι πιο ήπιος και διαχειρίσιμος. Επιπλέον η βιωματική εμπειρία της περιοχής και της μοναδικότητάς της από τον επισκέπτη δημιουργεί ευαισθητοποιημένους και «εκπαιδευμένους» επισκέπτες που μετατρέπονται σε συνήγορους της Πρέσπας και των αξιών της.
Παράλληλα, οι διανυκτερεύοντες επισκέπτες συνεισφέρουν στην τοπική οικονομία με ουσιαστικότερο τρόπο από τους περαστικούς, καταναλώνοντας τοπικά προϊόντα, συμμετέχοντας σε τοπικές δραστηριότητες και αλληλεπιδρώντας με τους κατοίκους. Αυτό επιτρέπει τη δημιουργία περισσότερων θέσεων εργασίας και ενισχύει την τοπική παραγωγή και οικονομία, κάτι που είναι απαραίτητο για την ανακοπή της πληθυσμιακής φυγής και την αναγέννηση της περιοχής.
Η μακροχρόνια συνύπαρξη ανθρώπου και φύσης: Η προσέγγιση της κρινόμενης ΣΜΠΕ αγνοεί την ιστορική πραγματικότητα της Πρέσπας, όπου η ανθρώπινη δραστηριότητα ήταν ανέκαθεν μέρος του οικοσυστήματος. Οι τοπικές κοινότητες φρόντιζαν και διαχειρίζονταν τη γη με σεβασμό προς τη φύση, διατηρώντας την ισορροπία που επέτρεψε τη διατήρηση της πλούσιας βιοποικιλότητας της περιοχής. Η μείωση της ανθρώπινης παρουσίας, λόγω της παρακμής εν γένει του αγροτικού χώρου στην Ελλάδα και της φυγής των κατοίκων προς τις πόλεις, είναι αυτή που απειλεί την περιοχή, και όχι η προσεκτική, ισορροπημένη τουριστική ανάπτυξη.
Επομένως, η λύση δεν βρίσκεται στην απομάκρυνση των τουριστών και των κατοίκων, αλλά στην ενεργή συμμετοχή τους στη φροντίδα και την προστασία της περιοχής. Ο αναγεννητικός τουρισμός, όπου οι επισκέπτες συμβάλλουν θετικά στο περιβάλλον και την τοπική κοινότητα, είναι το κλειδί για τη βιώσιμη ανάπτυξη της Πρέσπας.
Το Περιφερειακό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας από το οποίο ξεκίνησε αυτή η σοβαρά λανθασμένη προσέγγιση μάλιστα έχει αντικατασταθεί, μετά από πολύχρονη καθυστέρηση, από νέο Πλαίσιο (εγκεκριμένο με την ΥΑ υπ. αριθμ. ΥΠΕΝ/ΔΧΩ ΡΣ/47965/828 ΦΕΚ Δ΄398/ 19.06.2024), το οποίο αντιμετωπίζει το θέμα με πολύ ορθότερο τρόπο. Συγκεκριμένα, στο νέο αυτό ισχύον Πλαίσιο η Φλώρινα ορίζεται ως κέντρο υποστήριξης της Αναπτυξιακής Ενότητας Δήμου Πρεσπών παρέχοντας μόνο «την αναγκαία διοικητική και κοινωνική υποδομή», ενώ ο οικισμός του Λαιμού, έδρα του Καλλικράτειου Δήμου Πρεσπών, προτείνεται να αποτελέσει μαζί με τον Άγιο Γερμανό ένα δίπολο-κέντρο τουριστικής ανάπτυξης της Ειδικής Χωρικής Ενότητας Πρεσπών-Πισοδερίου. Μεταξύ των ειδικότερων κατευθύνσεων που προτείνονται για την Ειδική Χωρική Ενότητα Πρεσπών – Πισοδερίου περιλαμβάνονται και οι εξής:
– Διατήρηση, προστασία και ανάδειξη του ευαίσθητου φυσικού περιβάλλοντος, των δασών και των δασικών εκτάσεων των λιμνών και της πλούσιας πολιτιστικής κληρονομιάς (αξιόλογοι οικισμοί, αρχαιολογικοί χώροι και βυζαντινά μνημεία) και, παράλληλα, αξιοποίησή τους στην κατεύθυνση της προώθησης και ανάπτυξης ήπιων μορφών τουρισμού και αναψυχής, με εθνική και διασυνοριακή εμβέλεια.
– Προώθηση της τουριστικής ανάπτυξης εντός των ορίων των οικισμών και, παράλληλα, επανάχρηση του υφιστάμενου κτιριακού αποθέματός τους, με σεβασμό στο ύφος, την ταυτότητα και τη φυσιογνωμία του φυσικού, πολιτιστικού και δομημένου περιβάλλοντος.
Επιπλέον ορίζεται ρητά ότι «Η αναπτυξιακή φυσιογνωμία της Αναπτυξιακής Ενότητας του Δήμου Πρεσπών συναρτάται με τη διατήρηση και ενδυνάμωση του αγροτικού χαρακτήρα της ενότητας και την ανάδειξη και αξιοποίηση του πλούσιου και αξιόλογου φυσικού και πολιτιστικού της περιβάλλοντος με σκοπό την τουριστική της ανάπτυξη.»
Γενικότερα, οι ζώνες τουριστικής ανάπτυξης της Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας αναπτύσσονται σε περιοχές με αξιόλογους φυσικούς και πολιτιστικούς πόρους, στις οποίες υπάρχουν περιθώρια ανάπτυξης ήπιων μορφών τουρισμού, στις οποίες ρητά περιλαμβάνεται και η περιοχή των Πρεσπών. «Βασικές κατευθύνσεις για τις ζώνες αυτές είναι (μεταξύ άλλων): «… – Στους οικισμούς με παραδοσιακό και εν γένει αξιόλογο χαρακτήρα, η χωροθέτηση των τουριστικών μονάδων θα πρέπει να γίνεται κατά το δυνατόν εντός των ορίων των οικισμών, με σεβασμό στο ύφος, την ταυτότητα και τη φυσιογνωμία του φυσικού, πολιτιστικού και δομημένου περιβάλλοντος. – Είναι δυνατή η αξιοποίηση εγκαταλελειμμένων ορεινών οικισμών που παρουσιάζουν αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον, με τη μετατροπή κτιρίων σε καταλύματα ή και με νέες μεγαλύτερου μεγέθους επενδύσεις. – Σε όλες τις παραπάνω κατευθύνσεις, προτεραιότητα λαμβάνουν δράσεις και σχέδια, τα οποία υλοποιούνται σε υφιστάμενους οικισμούς ή σε πολύ μεγάλη εγγύτητα με αυτούς, καθώς και σχέδια που περιλαμβάνουν επανάχρηση υφιστάμενου αποθέματος (δυνατότητα άρσης των περιορισμών που προκύπτουν από την τυχόν αλλαγή χρήσης και σχετίζονται με ζητήματα όρων δόμησης, με σχετική πρόβλεψη στο σύστημα σχεδιασμού της Χώρας), κατά τρόπο ώστε να μην κατασπαταλάται φυσική γη για νέο δομημένο χώρο και να αποκτώνται οικονομίες κλίμακας στις υποδομές.»
Ελπίζουμε ότι έχει γίνει σαφές από τα παραπάνω ότι η προοπτική της τουριστικής ανάπτυξης της περιοχής μας με όρους που αρμόζουν στο χαρακτήρα της ως προστατευόμενη περιοχή με μεγάλη φυσική και πολιτιστική κληρονομιά είναι μια από τις δυο βασικές αναπτυξιακές προοπτικές της. Ως εκ τούτου παρακαλούμε να υιοθετηθεί και στο κρινόμενο Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο για τον Τουρισμό αυτή η κατεύθυνση, να απαλειφθούν οι προβληματικές αναφορές της σελίδας 125 της ΣΜΠΕ, και να αντικατασταθούν με τις πολύ ορθότερες κατευθύνσεις του νέου ισχύοντος περιφερειακού χωροταξικού πλαισίου.
Επιπλέον ζητούμε να διασφαλιστεί η ενίσχυση αυτής της αναπτυξιακής προοπτικής της περιοχής των Πρεσπών, με τη διόρθωση της προφανώς λανθασμένης κατάταξης της Δ.Ε. Πρεσπών στις μη αναπτυγμένες περιοχές, κατηγορία Ε. Έστω και με τα σε επικίνδυνο βαθμό απλουστευμένα κριτήρια αυτής της κατάταξης, η Δ.Ε Πρεσπών με έκταση 416,15 τ. χλμ. (που περιλαμβάνει και μεγάλες υδάτινες επιφάνειες) διαθέτει 435 κλίνες σε ξενοδοχεία και ενοικιαζόμενα δωμάτια (με βάση το μητρώο επιχειρήσεων φιλοξενίας του Δήμου μας και χωρίς να συνυπολογιστούν τα αυτοεξυπηρετούμενα καταλύματα), δηλαδή ο συντελεστής κ είναι 1,05 και θα έπρεπε να καταταγεί τουλάχιστον στις Περιοχές με δυνατότητες ανάπτυξης (κατηγορία Δ) και όχι στις μη αναπτυγμένες περιοχές (Ε). Αυτό το συμπέρασμα ισχυροποιείται από το γεγονός ότι ο συντελεστής κλινών ανά 1000 κατοίκους είναι τεράστιος (362, έναντι μόλις 85 για το σύνολο της χώρας) που υποδηλώνει και τη σημασία του τουρισμού στην τοπική οικονομία και κοινωνία.
Η σημασία της κατάταξης έγκειται στο γεγονός ότι φαίνεται πως οι περιοχές Ε είναι προφανώς αυτές που έχουν την τελευταία προτεραιότητα σύμφωνα με την λογική της πρότασης στις δημόσιες πολιτικές και επενδύσεις και στα χρηματοδοτικά προγράμματα και κίνητρα για την ενίσχυση του τουριστικού τομέα. Η περιοχή μας όμως έχει ακριβώς ανάγκη για τέτοιες πολιτικές και κίνητρα. Ευελπιστούμε επομένως ότι θα εξεταστούν σοβαρά οι ακόλουθες προτάσεις, ούτως ώστε να ενσωματωθούν με κατάλληλο τρόπο στο τελικό κείμενο του νέου Ειδικού Χωροταξικού Πλαισίου για το Τουρισμό, με την μορφή δεσμεύσεων και ρυθμίσεων και όχι απλώς των ενδεικτικών κατευθύνσεων που περιέχει η πρόταση που τέθηκε σε διαβούλευση.
Προτάσεις για μια Νέα Στρατηγική για την τουριστική ανάπτυξη στην Πρέσπα
- Ανάπτυξη ενός τουρισμού διανυκτέρευσης: Το προτεινόμενο Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο πρέπει να αναθεωρηθεί ώστε να ενθαρρύνει τη δημιουργία μικρών, διάσπαρτων καταλυμάτων στις Πρέσπες μέσα στα όρια των οικισμών, που θα σέβονται το τοπίο και την τοπική αρχιτεκτονική. Η ενίσχυση των διανυκτερεύσεων θα μειώσει την πίεση που δημιουργούν οι μαζικές, σύντομες επισκέψεις και θα δώσει ώθηση στην τοπική οικονομία αντιρροπώντας τις τάσεις περαιτέρω μείωσης του πληθυσμού του πιο αραιοκατοικημένου Δήμου της Χώρας.
- Αναγεννητικός τουρισμός: Το μοντέλο του αναγεννητικού τουρισμού, όπου ο επισκέπτης συμμετέχει ενεργά στην προστασία και αναγέννηση του φυσικού περιβάλλοντος, πρέπει να είναι κεντρικό στοιχείο της στρατηγικής. Οι επισκέπτες μπορούν να εμπλακούν σε δράσεις, όπως η φροντίδα των μονοπατιών, η συμμετοχή σε προγράμματα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, οι μαζικοί καθαρισμοί, η υποστήριξη των τοπικών προϊόντων κλπ.
- Στήριξη των τοπικών παραγωγών και επιχειρήσεων: Ο τουρισμός πρέπει να συνδέεται άμεσα με την τοπική παραγωγή, προωθώντας τα τοπικά προϊόντα, που συμπεριλαμβάνουν τα φημισμένα φασόλια Πρεσπών αλλά και σειρά άλλων παραδοσιακών προϊόντων. Η τοπικοποίηση στις τουριστικές υπηρεσίες με δημιουργία δικτύων μεταξύ των τουριστικών επιχειρήσεων και των τοπικών παραγωγών θα εξασφαλίσει την αειφορία και την οικονομική ενδυνάμωση της περιοχής.
- Ενσωμάτωση του ανθρώπινου στοιχείου: Η στρατηγική θα πρέπει να ενσωματώνει την έννοια ότι η προστασία της βιοποικιλότητας και του φυσικού περιβάλλοντος είναι εφικτή μόνο με την ενεργή συμμετοχή των τοπικών κοινοτήτων και των επισκεπτών. Η ανθρώπινη παρουσία στις Πρέσπες δεν είναι απειλή, αλλά ήταν και είναι ένας κρίσιμος παράγοντας για τη διατήρηση του μοναδικού αυτού τοπίου.
Ευχαριστούμε για την προσοχή».
