Το καφενείο του Τέγου στο Γιάζι
Τα καφενείο του Τέγου με τις ανισόπεδες αυλές του
Εμείς που παίξαμε στο Γιάζι και περάσαμε τα παιδικά μας χρόνια στους πρόποδες του λόφου, στις αρχές της δεκαετίας του 1960, θυμόμαστε τα ερείπια του καφενείου του Τέγου. Είχαν μείνει μόνο οι τοίχοι, χωρίς στέγη, και χορταριασμένο το πάτωμα. Όλος ο χώρος ήταν γεμάτος βατόμουρα, και παρά τα αγκάθια πηγαίναμε να τα τρυγήσουμε. Δίπλα ακριβώς και πιο χαμηλά ήταν τα υπαίθριο Γαλλικό Θέατρο, τμήμα του οποίου υπάρχει και σήμερα. Η αυλή του καφενείου είχε δυο τρία επίπεδα με υψομετρική διαφορά. Στην αυλή άναβαν φωτιά τα Χριστούγεννα τα παιδιά του Γιάζι. Δυο δρομάκια οδηγούσαν στο καφενείο. Το ένα από την οδό Μπιζανίου και το άλλο από την οδό Γιαννοπούλου. Και τα δυο οδηγούσαν έξω από τον οικισμό, σε ένα απόκρημνο μέρος, όπου ήταν το εξοχικό γραφικό καφενείο του Τέγου.
Το απόμερο αυτό εξοχικό καφενείο λειτούργησε το 1905 περίπου, από τον Στέργιο (Τέγο) Σαπουντζή, και ήταν γνωστό ως «Το καφενείο του Τέγου». Ο Τέγος ήταν στέλεχος της ελληνικής κοινότητας της Φλώρινας, τα τελευταία χρόνια της τουρκοκρατίας, και μάλιστα ο πρώτος έλληνας Δήμαρχος Φλώρινας, το 1912. Το καφενείο του στα χρόνια της τουρκοκρατίας ήταν το κέντρο του ελληνισμού. Εκεί σύχναζε η διανόηση της Φλώρινας, που ήταν σπουδαγμένοι στα ελληνικά σχολεία της Φλώρινας, στο γυμνάσιο του Μοναστηρίου και μερικοί είχαν σπουδάσει και στο Πανεπιστήμιο των Αθηνών. Οι συζητήσεις γίνονταν στην ελληνική γλώσσα, και τα θέματά τους ήταν από την αρχαία Ελλάδα, αλλά και την επανάσταση του 1821. Πολλοί από αυτούς είχαν εργαστεί μερικά χρόνια στην Αμερική και διηγούνταν πολλά από τον αμερικανικό τρόπο ζωής. Όλοι ήταν οπαδοί του Αστισμού, δηλαδή της αστικής ιδεολογίας, που τότε ήταν η προοδευτική ιδεολογία. Όλοι ποθούσαν την ελευθερία και το τέλος του Οθωμανικού φεουδαλισμού.
Τα βράδια οργάνωναν γλέντια, καθώς πολλοί νέοι έπαιζαν μουσικά όργανα, όπως βιολιά, κιθάρες και μαντολίνα. Τραγουδούσαν παλιά ελληνικά αστικά τραγούδια και άκουγαν ευρωπαϊκή μουσική. Η Εθνική Αφύπνιση βρήκε πρόσφορο έδαφος στο καφενείο του Τέγου.
Οι νεολαίοι της Φλώρινας σχεδίαζαν να ιδρύσουν έναν μουσικό σύλλογο, όμως οι τουρκικές Αρχές δεν επέτρεπαν τέτοιου είδους συλλόγους. Όταν όμως έγινε η επανάσταση των Νεοτούρκων, το 1908, τότε δόθηκαν αρκετές ελευθερίες στις χριστιανικές εθνότητες. Τους επέτρεψαν να ιδρύσουν πολιτιστικούς συλλόγους. Οι Έλληνες της Φλώρινας ήταν έτοιμοι να ιδρύσουν τον σύλλογο τους, την «Ελληνική Λέσχη», όπως την ονόμαζαν οι Τούρκοι.
Τον Ιούλιο του 1908, συγκεντρώθηκαν οι νέοι της Φλώρινας στο Καφενείο του Τέγου και ίδρυσαν τον Μουσικό Σύλλογο ΟΡΦΕΥΣ Φλωρίνης. (Νικόλαος Πηλείδης, περιοδικό Αριστοτέλης, τεύχος 121-122-123). Οι νέοι αυτοί ήταν: ο Παντελής Παπαθανασίου, ο Θωμάς Σαπουντζής, ο Παντελής Βλάσης, ο Χρήστος Σιάκος, ο Θεόδωρος Χριστίδης, ο Χρήστος Μάνης, ο Μιχαήλ Χατζητάσης και ο Στέφανος Δούμτσης. Αυτοί σχημάτισαν και το πρώτο διοικητικό συμβούλιο και τον πυρήνα τους Συλλόγου. Ο Σύλλογος στεγάστηκε στο Καφενείο του Τέγου και εκεί μάθαινε μουσικά όργανα η ελληνική νεολαία της Φλώρινας. Μάθαιναν ελληνικά αστικά τραγούδια και μουσικά κομμάτια της Κεντρικής Ευρώπης. Τις ώρες που ήταν κλειστό το καφενείο συγκεντρώνονταν οι νέοι της Φλώρινας για να μάθουν να παίζουν μουσικά όργανα, από τους πιο παλιούς αυτοδίδακτους νέους.
Το καφενείο του Τέγου ήταν πολυσύχναστο και μάλιστα τους θερινούς μήνες γέμιζαν οι αυλές του από θαμώνες, που αρέσκονταν να απολαμβάνουν τον καφέ τους με θέα την πόλη από ψηλά. Τα χρόνια εκείνα όμως ήταν αρκετά ταραγμένα, καθώς όλες οι εθνότητες της Οθωμανικής αυτοκρατορίας γνώριζαν ότι πλησιάζει η πτώση της και αναζητούσαν το μερίδιο τους. Μια μέρα του 1909, μερικοί πυροβολισμοί αναστάτωσαν το καφενείο. Δυο Αλβανοί κολτσήδες, που δούλευαν στο μονοπώλιο καπνού ΡΕΖΙ, πυροβόλησαν τον Κίτο, που είχε έρθει από το Μοναστήρι. Ο Κίτος ήταν ένας από τα παιδιά του εκτελεστικού (αντάρτης πόλεων) της ελληνικής οργάνωσης του Μοναστηρίου. Οι Αλβανοί νόμιζαν ότι αυτός είχε πυροβολήσει κάποιον δικό τους και προσπάθησαν να τον σκοτώσουν. Ο Κίτος όμως, αν και τραυματίστηκε, έζησε. Το γεγονός αυτό αναστάτωσε τους θαμώνες τού καφενείου, που πήραν μέτρα για να μην ξανασυμβεί κάτι παρόμοιο.
Μετά την απελευθέρωση του 1912, το καφενείο λειτουργούσε κανονικά, και οι νέοι του «Ορφέα» συνέχιζαν να συχνάζουν σε αυτό και να μαθαίνουν μουσική. Και όταν ξέσπασε ο Α΄ παγκόσμιος πόλεμος, το καφενείο έγινε στέκι των γάλλων στρατιωτών. Μάλιστα, το 1917, οι Γάλλοι έχτισαν και ένα υπαίθριο θέατρο δίπλα και κάτω από το καφενείο. Σε κάθε παράσταση γέμιζαν οι αυλές του καφενείου με θεατές και έξω από τα καφενείο τα παιδιά ξαπλωμένα στα χόρτα παρακολουθούσαν και αυτά τους γάλλους κωμικούς ηθοποιούς.
Το καφενείο του Τέγου έκλεισε το 1930 περίπου. Ο «Ορφέας» μετακόμισε δίπλα, στο Γαλλικό Θέατρο και στον ίδιο χώρο ιδρύθηκε τον Δεκέμβριο του 1932, η «Πρώτη Χορωδία Φλωρίνης».
Το καφενείο του Τέγου ήταν ένα ιστορικό καφενείο. Σε αυτό οι θαμώνες του αφύπνισαν τον ελληνισμό της Φλώρινας. Οι πατριωτικές ιδέες και οι ιστορικές μνήμες συζητήθηκαν χαμηλόφωνα στα χρόνια της τουρκοκρατίας. Αλλά και οι μαντολινάτες και οι μπάντες έδωσαν άλλη διάσταση στα πολιτιστικά της πόλης μας. Και το θέατρο από αυτόν το χώρο ξεκίνησε. Το καφενείο του Τέγου και το Γαλλικό Θέατρο ερειπωμένα πια θυμίζουν άλλες λαμπρές εποχές, τότε που ισχυροποιήθηκε ο αστικός πολιτισμός στην πόλη μας.
Δημήτρης Μεκάσης
