Ο φετινός χειμώνας προβλέπεται να είναι βαρύς τόσο για τα πορτοφόλια των συμπολιτών μας, όσο και για την υγεία τους

Δρ. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΠΟΥΛΟΣ Π. ΣΥΜΕΩΝ

Η ανάγκη να ενεργοποιηθεί η θέρμανση στην πόλη μας εμφανίζεται συνήθως το μήνα Οκτώβριο. Το φυσικό αέριο, το ρεύμα και το πετρέλαιο έχουν γίνει ακριβά, και οι Φλωρινιώτες προσπαθούν να βρουν εναλλακτικές και πιο φθηνές λύσεις θέρμανσης για την αντιμετώπιση του χειμώνα, κυρίως αγοράζοντας ή μαζεύοντας ξύλα. Η καύση του φυσικού προϊόντος του ξύλου από την περιοχή ακούγεται φιλική προς το περιβάλλον και βιώσιμη. Στην πραγματικότητα, δεν είναι ούτε το ένα, ούτε το άλλο.

Το ξύλο που στη συνέχεια γίνεται καπνός στις χιλιάδες ξυλόσομπες της χώρας μας προκαλεί μεγάλη ανησυχία ιδιαίτερα στους περιβαλλοντικούς ερευνητές και γιατρούς, αλλά και στους ειδικούς του κλίματος. Η πόλη μας και ευρύτερα η χώρα μας μπορεί να αντιμετωπίσει τον πιο βρώμικο (ρυπασμένο) χειμώνα των τελευταίων δεκαετιών εξαιτίας της ενεργειακής κρίσης και του πληθωρισμού.

Η ρύπανση της ατμόσφαιρας αποτελεί σοβαρό υγειονομικό, περιβαλλοντικό, κοινωνικό και οικονομικό πρόβλημα, γιατί τα αέρια που τη ρυπαίνουν, όπως το διοξείδιο του άνθρακα και τα μικροσωματίδια έχουν σοβαρές συνέπειες, όπως την υπερθέρμανση της γης, αναπνευστικά προβλήματα και άλλα προβλήματα υγείας. Αν θέλετε να διαπιστώσετε και να μυρίσετε την ενεργειακή κρίση, δεν έχετε παρά να βγείτε έξω από την πόρτα του σπιτιού σας το βράδυ και να μυρίσετε τους καπνούς, που εξαπλώνονται στις κατοικημένες περιοχές. Ο Achim Dittler δεν επικρίνει τη ρύπανση μόνο για οσφρητικούς λόγους. Ο ερευνητής του αεροζόλ από το Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Karlsruher ασχολείται εδώ και χρόνια με τη μελέτη και τον έλεγχο της ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Στα μάτια του, η καύση του ξύλου είναι ανοσιούργημα κατά του περιβάλλοντος και της υγείας. Όσον αφορά στο ενεργειακό περιεχόμενό του, κανένα άλλο καύσιμο δεν απελευθερώνει περισσότερους ρύπους, όσο το ξύλο.

Κατά συνέπεια η ποιότητα του αέρα σε πολλές πυκνοκατοικημένες περιοχές θα επιδεινωθεί σημαντικά αυτό το χειμώνα. Θα επιδεινωθεί έτι περισσότερο από τη στιγμή που δεν καίγονται μόνο ξύλα οξιάς ή δρυός στα τζάκια και στις σόμπες. Αρκετά συχνά ό,τι καίγεται πετάγεται στις φλόγες και στη συνέχεια στον ατμοσφαιρικό αέρα: λακαρισμένα έπιπλα, σανίδια δαπέδου, ακόμη και απορρίμματα ξύλου με πλαστική επικάλυψη. Υπάρχουν μπρικέτες από λιγνίτη και κάρβουνο που θεωρητικά είναι απαγορευμένα, ωστόσο στις δύσκολες οικονομικές συγκυρίες, που περνάει ο τόπος,  ενδέχεται αυτά τα υλικά να χρησιμοποιηθούν και πάλι. Γίνεται ιδιαίτερα άσχημα τα βράδια, τη νύχτα και τα σαββατοκύριακα. Από κάποια στιγμή και μετά ο ατμοσφαιρικός αέρας θα ισοδυναμεί με «παθητικό κάπνισμα για όλους».

Ο Ralf Zimmermann, ο οποίος ερευνά στο Helmholtz Centre του Μονάχου και στο Πανεπιστήμιο του Rostock, υποθέτει επίσης ότι η ατμοσφαιρική ρύπανση θα αυξηθεί σημαντικά εξαιτίας της άνεσης, του ρομαντισμού και της απόλαυσης που προσφέρουν τα τζάκια, που ωστόσο απελευθερώνουν μεγάλες ποσότητες επιβλαβών ουσιών. Σε αντίθεση με το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο, το ξύλο δεν καίγεται πλήρως, ειδικά όταν οι σόμπες χρησιμοποιούνται λανθασμένα. Αυτό επιτρέπει στα σωματίδια αιθάλης να διαφύγουν στην ατμόσφαιρα, στις επιφάνειες των οποίων κολλούν επιβλαβείς ουσίες, συμπεριλαμβανομένων και των καρκινογόνων πολυκυκλικών αρωματικών υδρογονανθράκων. Απελευθερώνονται επίσης και μέταλλα, λέει ο χημικός, καθώς επίσης και μεγάλες ποσότητες ανθυγιεινών αερίων, όπως το βενζόλιο ή η φορμαλδεΰδη.  Αν καίγονται επίσης παλιά ξύλα με μπογιά ακόμη και μοριοσανίδες, μπορεί επίσης να προκύψουν «πραγματικά επικίνδυνες εκπομπές», συμπεριλαμβανομένων των διοξινών και του υδροκυανικού οξέος¹.

Το κύριο πρόβλημα της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στις πόλεις είναι τα πολύ μικρά σωματίδια αιθάλης. Οι ξυλόσομπες και τα συστήματα θέρμανσης πέλλετ υπολογίζεται ότι εκπέμπουν πολύ περισσότερα σωματίδια από το αυτοκίνητο. Σε σύγκριση με τη θέρμανση με φυσικό αέριο, μια σόμπα πέλλετ απελευθερώνει 400 φορές περισσότερα μικροσωματίδια, ενώ οι σόμπες με πλακάκια χίλιες φορές περισσότερο. Τα μικροσωματίδια προκαλούνται από διάφορες κατηγορίες πηγών και διαθέτουν μεγάλο εύρος μορφολογικών, χημικών και φυσικών χαρακτηριστικών. Όσο μικρότερα είναι τα μικροσωματίδια, τόσο πιο επικίνδυνα είναι. Συνήθως «η ταξινόμησή τους γίνεται ανάλογα με την αεροδυναμική διάμετρο, σε PM10 (αεροδυναμική διάμετρος μικρότερη των 10 μm) και PM2,5 (αεροδυναμική διάμετρος μικρότερη των 2,5 μm)»². Συγκεκριμένα, τα σωματίδια (PM 2,5) διεισδύουν πολύ βαθιά στους πνεύμονες και στη συνέχεια εισχωρούν στην κυκλοφορία του αίματος και ως εκ τούτου είναι πολύ πιο επικίνδυνα από τα μεγαλύτερα μικροσωματίδια  (PM 10). Στο νομό μας υπάρχουν τέσσερις σταθμοί μέτρησης των (PM 10), ήτοι στην πόλη της Φλώρινας, στη Μελίτη, στο Αμύνταιο και στους Αγίους Αναργύρους. Δυστυχώς δεν υπάρχει κανένας σταθμός μέτρησης των πιο επιβλαβών μικροσωματιδίων (PM 2,5).

Ο καπνός του ξύλου είναι ένας σιωπηλός δολοφόνος. «Ακόμη και σε σχετικά χαμηλές συγκεντρώσεις, τα σωματίδια είναι επιβλαβή για την υγεία», λέει ο Thomas Berkemeier από το Ινστιτούτο Χημείας Max Planck-Institut für Chemie στο Mainz, αναφερόμενος σε ξεκάθαρα στοιχεία για το γεγονός, ότι δηλαδή οι κάτοικοι περιοχών με υψηλότερα επίπεδα ατμοσφαιρικής ρύπανσης πεθαίνουν νωρίτερα. Σύμφωνα με τις τελευταίες εκτιμήσεις, υπάρχουν περίπου 124.000 πρόωροι θάνατοι ετησίως στη Γερμανία και η μέση απώλεια του προσδόκιμου ζωής είναι 2,4 έτη, επισημαίνει ο Berkemeier³.

Ορισμένα «μικροσωματίδια προκαλούν ένα οξειδωτικό στρες μέσα στα πνευμόνια και μπορούν να βλάψουν τα κύτταρα και τους ιστούς του ανθρωπίνου σώματος», τονίζει ο Gaëlle Uzu βιογεωχημικός της ατμόσφαιρας στο Ινστιτούτο έρευνας για την ανάπτυξη (Institut de recherche pour le développement στη Γαλλία). Ο ερευνητής έχει εκθέσει κύτταρα των αναπνευστικών οδών του ανθρώπου σε δείγματα μικροσωματιδίων για να εξακριβώσει τη βιολογική αντίδραση³.

Τα αποτελέσματά  δείχνουν ότι, από μια σειρά φλεγμονικών αντιδράσεων, οι οξειδωτικές ζημιές προκαλούμενες από τα μικροσωματίδια αυξάνουν τον κίνδυνο πνευμονικών ασθενειών, αλλά επίσης και καρδιοαγγειακών. Σήμερα, η επιστημονική συναίνεση αποδίδει τη βλαβερότητα των λεπτών σωματιδίων στο μέγεθός τους, σύμφωνα με μια απλή αρχή: όσο μικρότερα είναι, τόσο πιο επικίνδυνα είναι, επειδή διεισδύουν βαθύτερα στον ανθρώπινο οργανισμό.

Τα  παραπάνω συμπεράσματα έχουν ποικιλοτρόπως αποδειχθεί, ωστόσο αυτό που είναι λιγότερο κατανοητό είναι το πώς ακριβώς αναπτύσσονται οι ασθένειες και ποια συστατικά του PM 2,5 είναι ιδιαίτερα επικίνδυνα. «Γνωρίζουμε ότι η εισπνοή λεπτής σκόνης οδηγεί σε οξειδωτικό στρες και μπορεί να οδηγήσει σε φλεγμονώδεις ασθένειες του καρδιαγγειακού συστήματος», λέει ο Berkemeier. Σε μια μελέτη που δημοσιεύτηκε το 2021 στο περιοδικό «Environmental Science & Technology» έδειξε ότι ακόμη και σε συγκεντρώσεις λεπτής σκόνης δέκα μικρογραμμαρίων ανά κυβικό μέτρο αέρα, η φυσική αμυντική λειτουργία των πνευμόνων παρακάμπτεται και διαμορφώνονται περισσότερες ρίζες υδροξυλίου. Αυτά οδηγούν σε φλεγμονές, οι οποίες τελικά αρρωσταίνουν τους ανθρώπους. Ως εκ τούτου, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ζητά αυστηρότερα όρια. Θα πρέπει να μειωθούν στα πέντε μικρογραμμάρια ανά κυβικό μέτρο αέρα, είναι η σύστασή του. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, το όριο είναι επί του παρόντος 25 μικρογραμμάρια ανά κυβικό μέτρο⁵.

Υφίσταται σήμερα η εσφαλμένη αντίληψη ότι η καύση του ξύλου είναι κλιματικά ουδέτερη, επειδή η καύση απελευθερώνει μόνο τόσο CO₂ όσο το δέντρο απορροφούσε προηγουμένως. Ωστόσο, αυτή η λογιστική αγνοεί αρκετούς παράγοντες. Ένας από αυτούς είναι ο χρόνος, γιατί η ανάπτυξη του ξύλου διαρκεί δεκαετίες ενώ η καύση ορισμένα λεπτά. Τα δέντρα είναι επομένως πολύ πιο αποτελεσματικά ως προστατευτικά του κλίματος όταν είναι ζωντανά παρά με τη μορφή καυσόξυλων.

Η γεωγραφική-τοπογραφική θέση της πόλης μας, που περιβάλλεται σχεδόν από τις τρεις πλευρές με βουνά, ευνοεί κατά τις ψυχρές ημέρες του χειμώνα τη δημιουργία και την παραμονή για πολλές ημέρες του φαινομένου του θερμοκηπίου και κατά συνέπεια τον εγκλωβισμό των παραπάνω αναφερόμενων επικίνδυνων μικροσωματιδίων και αερίων σε χαμηλό ύψος και επικίνδυνων για την υγεία του ανθρώπου.

Κατά συνέπεια επιβάλλεται να γίνει έγκαιρα σημαντική μείωση από την πολιτεία των φόρων στο πετρέλαιο θέρμανσης και σημαντική επιδότηση αυτού ιδιαίτερα στην περιοχή μας με το μεγάλης διάρκειας χειμώνα και τούτο για να αποφύγουν οι πολίτες τις σόμπες και τα πέλλετ και να επιβιώσουν τον επικείμενο και δύσκολο χειμώνα.

1. Βλ. Frey Andreas: Heizen mit Holz. Qualm der Krise. Στη Frankfurter Allgemeine Zeitung 26-9-2022.
2. Βλυσίδης, Απόστολος (2015). «Εισαγωγή στην αέρια βιομηχανική ρύπανση»(PDF). Τμήμα Χημικών Μηχανικών, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο.
3. Βλ. Frey Andreas και βλ.Mandard Stéphane: En Europe, trois citadins sur quatre respirent un air dangereux pour la santé. Στη Le Monde 24-11-2020.
4. Mandard Stéphane Pollution : les particules les plus toxiques seraient celles issues du chauffage au bois et de l’usure des freins et des pneus. Στη Le Monde 28-11-2020
5. Βλ. Frey Andreas: Heizen mit Holz. Qualm der Krise. Στη Frankfurter Allgemeine Zeitung 26-9-2022.